Әлемдегі ең көне музейлердің бірі Александриядағы Мусейоннан басталған мәдени мұра сақтау дәстүрі қазақ жерінде де өз жалғасын тапты. Қазақстандағы музейлер тарихы 1830 жылы Орынборда басталып, бүгінгі Астана мен Алматыдағы заманауи музейлерге дейінгі ұзақ жолды басты.
Орынбордағы алғашқы музей: 1830 жылғы бастама
Қазақстанның музей ісі 1830 жылы 24 қарашада (жаңа жыл санау бойынша 6 желтоқсан) Орынбор қаласында бастау алды. Орынбордың әскери губернаторы, граф Павел Петрович Сухтеленнің жарлығымен ашылған бұл музейдің негізі Неплюев әскери училищесінде қаланды. Музейдің құрылуына философ Томаш Зан, ксендз Михаил Зеленко және белгілі лингвист Владимир Даль сынды тұлғалар атсалысты .
1833 жылы музейде геогнозия, ботаника, зоология, археология, нумизматика және шығыстану салалары бойынша 3000-нан астам экспонат жиналды. Бұл коллекциялар кейіннен Қазақстанның музей қорларының негізін қалады .
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ: Әйел тағдырын тамұққа айналдырған АЛЖИР
Мынаны ескеруіміз керек: Қазақстан аумағындағы ең алғашқы музей 1830 жылы 6 желтоқсанда (ескіше 24 қараша) Орынбор қаласында ашылды. Бұл қала сол кезде Қазақ даласының әкімшілік-саяси орталығы саналды. Яғни 1920-1925 жылдары Қазақ АССР-нің алғашқы астанасы Орынбор болған. Сондықтан да Орынбордағы өлкетану музейі – Қазақстандағы музей ісінің бастауы деп есептеледі. Граф Павел Сухтеленнің бастамасымен, философ Томаш Зан мен В.И.Даль секілді қайраткерлердің қатысуымен құрылған бұл музей 1925 жылға дейін Қазақстанға тиесілі болып, кейін Ресейге өтті, бірақ оның 80%-дай жәдігері Қызылордаға, кейін Алматыға көшірілді.
Ал егер қазіргі Қазақстан Республикасының әкімшілік шекарасы ішіндегі алғашқы музей жайлы сөз қозғайтын болсақ:
1815 жылы – Шығыс Қазақстандағы қазіргі Шығыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану музейінің негізі қаланды;
1832 жылы – Орал қаласында Батыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану музейі ашылды;
1898 жылы – Семей, Жетісу аймақтарында алғашқы өңірлік музейлер ашыла бастады. Бұл музей құрылымдық жағынан Қазақстан жеріндегі алғашқы кәсіби археологиялық-тарихи музей болып саналады.
Қызылорда мен Алматы кезеңі: музейдің көшіп-қонуы
1920 жылы Қазақ АССР-і құрылып, астанасы Орынбор болған кезде, музей Қазақстанның қарамағына өтті. 1924 жылы шекараның демаркациялануына байланысты музей қайтадан Ресейге өтті, бірақ 1927 жылы Қызылордаға көшірілді. 1929 жылы астана Алматыға ауысқаннан кейін, музей де осы қалаға көшіріліп, 1931 жылы бұрынғы Кафедралдық собор ғимаратына орналасты .
1985 жылы музей қазіргі заманғы сәулет үлгісімен салынған жаңа ғимаратқа көшірілді. Бүгінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Орталық музейі 300 мыңнан астам экспонатты қамтиды және Орталық Азиядағы ең ірі музейлердің бірі болып отыр. Ал енді Қазақстандағы:
Ең көне музей: Батыс Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану музейі. Бұл Қазақстанның қазіргі аумағындағы ресми тіркелген ең көне музей.
Құрылған жылы: 1836 жыл
Орналасқан жері: Орал қаласы
Қысқаша тарихы: Бұл музей Қазақстандағы ең көне музейлердің бірі болып табылады. 1836 жылы Урал казак әскерінің бастамасымен құрылған. Музейдің коллекциясы 100 мыңнан астам экспонатты қамтиды, оның ішінде археологиялық, этнографиялық және тарихи құндылықтар бар .
Жәдігері ең көп музей: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік орталық музейі
Құрылған жылы: 1931 жыл
Орналасқан жері: Алматы қаласы
Қысқаша тарихы: Бұл музей Қазақстандағы ең ірі музейлердің бірі болып табылады. Музейдің қорында 300 мыңнан астам материалдық және рухани мәдениет құндылықтары сақталған .
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ: Бақтылы Боранбаева: Қазақтың депортацияға ұшырағаны еш жерде айтылмады
Ең ерекше музей: Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі. Қазақстандағы ең көне жәдігерлердің бірі «Алтын адам» (б.з.д. V-IV ғғ.) да қазіргі кезде осы музейде сақтаулы.
Құрылған жылы: 2014 жыл
Орналасқан жері: Астана қаласы
Қысқаша тарихы: Бұл музей заманауи архитектурасымен және технологиялық жабдықталуымен ерекшеленеді. Музейдің жалпы көлемі 74 000 шаршы метрді құрайды және 18 залдан тұрады .
Қазақстандағы музейлер елдің мәдени мұрасын сақтау, зерттеу және насихаттау жолында ұзақ жолды өткерді. Орынбордағы алғашқы музейден бастап, бүгінгі Астана мен Алматыдағы заманауи музейлерге дейінгі кезеңдерде осы саланың қызметкерлері еліміздің тарихын, мәдениетін және өнерін ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге зор күш салғанын көруге болады.
