Бесшатыр – тарихтың алтын көмбесі

Мақсат біздің заманымызға дейінгі дейінгі бірінші мыңжылдықтан хабар беретін құпиясы әлі толық ашылмаған Бесшатыр обаларына тарихи-мәдени саяхат жасап, тарихқа тағы бір үңілу, бас ию. Мотожарыс командасын жергілікті жердегі қорғанға жауапты қорғаушылары қарсы алып, Бесшатыр туралы толық таныстырды. 

Бесшатыр қорғаны біздің заманымызға дейінгі бірінші мыңжылдықта қазіргі Қазақстан территориясында мекендеген көне сақтардың табынатын орны болған. Мұнда 2 кв. км. алаңда Бесшатыр мазараты – сақтардың көне Семиречья халқының монументтілік және композициялық күрделілігі жағынан ең елеулі археологиялық ескерткіші орналасқан.

Мазарат солтүстіктен оңтүстікке қарай 2 км, шығыстан батысқа қарай 1 км созылып жатыр, және Іле өзенінің бастауы Семиречьеде, «Алтын-Емель» мемлекеттік ұлттық паркінің территориясында Алматы қаласынан 170 км қашықтықта орналасқан. Молашық диаметрі 8 -ден 70 метрге дейінгі, биіктігі 2- ден 20 метрге дейінгі 18 салтанатты обадан тұрады. Молашықтың барлық обалары бір типті және қалың жабу түріндегі күрделі құрылымды шытырман болып келеді: дәліз —кіре беріс құрылыс— көму камерасы.

Көлемі 20 кв. м және биіктігі 3 м көму камералары тастар мен тас кесектерінің астында жақсы сақталған. Тек екі обаның камералары өртелген. Теңлік обасында бай көмбе табылды, жапырақ алтындардан дайындалған киім әшекейлерінің арасында алтынмен әшекейленген темір аса таяқ бар. Ең үлкен оба диаметрі — 105 метр, биіктігі — 20 метрге жуық, ал шеңбер радиусы — 250 метр.

Ғалымдардың есептеуінше оны салу үшін адамның 40 мың күні кеткен. Оба ұштары шықпайтын бұрамамен оралған 93 тас дуал шынжырмен бекіген. Дуалдың кейбір тік орналасқан тақталарында қазақ руларының таңбалары бар. Ірі обалардан солтүстік батысқа қарай жеті дуал орналасқан. Олар бесшатырлық обалардың дуалдарының формасы мен құрылымына ұқсас. Ал, 10 километрлік батыс патшалық шекараларынан солтүстіктен оңтүстікке қарай жануарлардың суреттері бейнеленген 45 тас тақтасынан құралатын тізбек созылып жатыр.

Бұл құрылыстар Бесшатыр мазаратының салттық көлемінің шекараларын білдіреді. Жерастындағы тармақты жолдың пайда болуы мен міндеті әлі күнге дейін жұмбақ күйінде қалып отыр. № 6 обаның астынан табылған жерасты жолының жалпы ұзындығы - 55 м, тоннелдің биіктігі1,0-1,7 м., ені 0,8 м. Жерасты жолдары жерлеу рәсіміне тікелей қатысты екені дау тудырмайды.

Бесшатыр ескерткіші біздің заманымызға дейінгі V-IV ғасырларда Қазақстанның оңтүстік шығысында өмір сүрген тигрохауд сақтарының қасиетті «Герросы» болғанына күман жоқ. Өзінің монументтілігі және күрделілігі жағынан Бесшатырға бүкіл Орталық Азияда ұқсас ештеңе жоқ. Мазарат мәдени-тарихи ескерткіштер қатарына ғана емес, сондай-ақ табиғи- мәдени ландшафтың ерекше типіне жатады. Бесшатыр пирамидалары архитектуралық тұрғыдан айналасына құпияға толы тартымдылық сыйлайды.

Бесшатырды қазіргі буын өкілдері мен болашақ ұрпақ «Алтын-Эмель» Ұлттық паркінің ескіден қалған бірден-бір мәдени кешені деп есте сақтауы қажет. Адамзат мәдениеті мен табиғат ортасының бұзылған үйлесімділігін қалпына келтіру керек.

Фото: «Қазақпарат» ХАА