Жетісу өңірінен ежелгі қаланың орны табылды. Мұндай сенсациялық жаңалықты тарихи-мәдени мұра объектілерін зерттеумен айналысатын «Охотники за петроглифами» қоғамдық қорының өкілі Ольга Гумирова сүйіншіледі.
Ольга Гумированың айтуынша, бұл ортағасырлық қаланың қалдығы болуы мүмкін.
«Біз көптен бері іздестірілген ортағасырлық қаланы тапқан сияқтымыз! Ол туралы жазба деректерде мәліметтер бар. Археологтар та хабардар.
Қаланған кірпіш қабырғаның қалдықтарын, керемет сақталған мұнараны, содан кейін жер астындағы қабырғаны байқадық, одан ортағасырлық күйдірілген кірпіштер шығып тұр. Қала, шамасы, моңғол шапқыншылығы кезінде өртенген. Бұл қала орны Талхиз немесе Қойлық болуы мүмкін. Нысанның нақты не екені жайлы пікірталас жүріп жатыр. Анықтайтын боламыз», - деп жазған ол өзінің Facebook парақшасында.
Сондай-ақ ол табылған олжаның бекініс мұнарасы болуы мүмкін екенін айтады. Айтуларынша, қаланың құрылымы Талхиз немесе Қойлықтың макетіне өте ұқсас.
«Орналасқан жері де ерекше – дәл ортасынан өтетін шағын өзеннің бойында орналасқан. Яғни керуен жолының бойында жатыр. Біз қараусыз қалған жолмен жүріп, Ешкіөлмес жотасындағы асуға түстік, одан Көксу өзенінің аңғары ашылып, Жалғызағаш өте анық көрінеді, ол арқылы Ұлы Жібек жолы өткен еді. Айтпақшы, оңтүстікке қарай Көксу өзенінің жағасында археологтардың қолы тимеген керуен сарайы бары туралы деректер бар. Ол жерде қазба жұмыстары жүргізілмеген. Археологтардың қорытындысын асыға күтеміз», - делінген Ольга Гумированың жазбасында.
Талхиз (Талхар, Талғар) және Қойлық (Қаялық) — Қазақстандағы ортағасырлық маңызды қалалар, Жетісу аймағындағы Ұлы Жібек жолы бойындағы сауда, мәдени және әкімшілік орталықтар болған.
Талхиз (Талғар) — Жетісу облысы, Іле аңғарының сол жағалауында, қазіргі Талғар қаласы маңында орналасқан ежелгі қала.
Талхиз 9-13 ғасырларда гүлденген, әсіресе 11-13 ғасырларда Жетісудағы қалалар санының өсуімен маңызды орталыққа айналған. 9-10 ғасырларда Жетісуда 10 қала болса, 11-13 ғасырларда олардың саны 70-ке жеткен.
Қала қолөнер, сауда және егіншіліктің дамуымен ерекшеленген. Археологиялық қазбалар кезінде сүйектен жасалған шахмат фигуралары табылған, бұл қаланың мәдени байлығын көрсетеді.
Талхизде мұнаралы жолдармен қоршалған, орам-орам салынған қала құрылысы болған.
«Мәдени мұра» бағдарламасы аясында Талғар қаласында археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде.
Қойлық (Қаялық) қаласы — Жетісу облысы, Сарқан ауданы, қазіргі Қойлық ауылының шығыс шетінде жатыр.
Қойлық — Іле алабындағы ірі ортағасырлық қала, республикалық маңызы бар тарихи-мәдени ескерткіш саналады.
1253 жылы Франция королі IX Людовиктің елшісі Вильгельм де Рубрук Қойлықта болған. Ол қаланың базарын және көпестердің көптігін атап өткен. Қала Ұлы Жібек жолы бойындағы сауда орталығы ретінде маңызды болған.
Археологиялық қазбалары: қала қабырғаларының ұзындығы 1200 м (солтүстік-шығыс) және 750 м (оңтүстік-батыс), дөңгелек мұнаралар (6-8 м биіктікте), 12-13 ғасырларға жататын керамика, темір қанжар, қола бұйымдар табылған.
Мәдени маңызы: Қойлықта буддалық және басқа діни рәсімдердің іздері табылған, мысалы, ғибадатханаларда қолданылған хош иісті майшамдар мен құрбандық заттары.
Ортақ ерекшеліктер:
Екі қала да Жетісудағы Ұлы Жібек жолы бойында орналасып, сауда және мәдени алмасудың орталығы болған.
Қалалардың құрылысы ортағасырлық стандарттарға сай болған: қамал (бекініс), шахристан (ақсүйектер мен қолөнершілер ауданы) және рабат (шеберханалар аймағы) бөліктерінен тұрған.
Екі қала да 13 ғасырда моңғол шапқыншылығы (1219-1220 жж.) кезінде қирады.
Егіншілік, қолөнер және сауда дамыған, соғдылық көпестердің әсері байқалған.
