1908 жылы орыс этнографы Григорий Потанин «Сібір қалалары» мақаласын жариялап, онда аймақтың ең ірі қалаларындағы өмірді қысқаша, бірақ кең сипаттаған. Ол Омбы, Петропавл және Семей туралы жеке тоқталып, біріншісін әскери қалашық, ал қалғандары – «Түркістан сарттарымен араласқан қазан татарларының колониялары» деп атаған.
Омбы Сібірдегі үшінші ірі қала болды. Көпшілік аймақтағы қала өмірінің өзгеру дәуірі деп атаған ХХ ғасырдың басында Омбы ағартушылық пен байлығы жағынан Томск пен Иркутск қалаларынан төмен болды. Ол қалған екі қала өмір сүргендей жағдайға ие болмады. Омбы генерал-губернаторларының ішінде есімі көп аталатын Капцевич қана. Айта кетерлігі, дәл осының арқасында ХІХ ғасырдың жиырмасыншы жылдарынан алпысыншы жылдарына дейін қалада Омбыны үздіксіз әскери қонысқа айналдырудың теріс дәстүрі болды. Г. Н. Потаниннің айтуынша, тек генерал-губернатор Казнаков қана өзі жайлы жақсы естелік қалдырған, оның күшімен Томск университеті де ашылған.
Омбы қандай да бір сауда-саттық мәнінен айырылған кедей қала болды. Қалада бай көпестер болған жоқ, ал мещандық қоғам басқа қалалармен салыстырғанда аз болды. Қала халқының едәуір бөлігін отставкадағы шенеуніктер мен отставкадағы офицерлер мен сарбаздар құрады. Қалада концерттер, спектакльдер, балдар мен отшашулар өткізіліп тұрды. Сондықтан зейнетке шыққан Омбы шенеуніктері ешқайда кетпей, осы қалада тұрақтап қалды. Кейде тіпті Сібірдің басқа қалаларынан, тіпті Иркутск пен Орынбордан отставкаға шыққан шенеуніктер де осында көшіп келіп, өмірінің соңына дейін осында тұрды.
Қалада қомақты сауда болған жоқ. Дүкендерде тек офицерлік заттар, эполеттер, портупеялар, әйелдер блондасы, лента мен шілтерлер ғана сатылды. Омбы кеңселеріне шам жеткізумен айналысатын екі-үш шам зауыты ғана болды. Барлық тас ғимараттар қазыналық болды. Бұлар: кеңселер, казармалар, лазареттер және офицерлерге арналған пәтерлері бар үйлер. Барлық басқа ғимараттар ағаштан жасалды, ал XIX ғасырдың алпысыншы жылдары бір ғана тастан салынған көпес үйі болған. Клубта буржуазиядан бір ғана мүше – шарап сатып алушы ғана болды.
Потанин Сібірдің ешбір жерінде зиялы қоғамды Омбыдағыдай бұқарадан алшақтату болмаған деп жазды. Мұндағы зиялы қауым жергілікті халыққа қызмет еткен жоқ. Омбы клубындағы алғашқы шаршы топ алдында сөйлеген сөзінде Ядринцев университет ашу қажеттілігі туралы айтады, сол кезде бұл сөз диссонанс сияқты болып көрінеді. Омбыда бүкіл округ тұрғындарының көңілін шоғырландыратын мұндай қоғамдық мекеме ешқашан болған емес.
ХІХ ғасырдың алпысыншы жылдарында Омбы сауда жағынан жабық қала болды. Қала тұрған Ертіс өзенінде ешқандай кеме қатынасы болған жоқ. Семей мен Омбы арасында бірде-бір пароход жүрген жоқ, Омбы бағалары Семеймен теңеспеді: бидай бағасы Семейде басқа, Омбыда басқа болды. Мәскеуден Иркутскке баратын керуен Омбыдан 50 верст жерде өтті. Омбы арқылы теміржол жол жүргізілуімен Потанин былай деп жазған: «Енді Омбы арқылы темір жол тартылып, Омбы мен Семей арасында пароходтар жүре бастады. омбы болашақта сауда орталығына айналады деген үміт күшейе түсуде. Мәскеулік көпестер оны өз тауарларының қоймалық орны ретінде таңдады, ал шетелдік фирмалар мұнда ішінара ауылшаруашылық машиналарын сатуға, ішінара май сатып алуға арналған кеңселерін ұйымдастырды. Әскери лагерьден Омбы көпестік пакгауз болуға ұмтылуда, барабанның даңғыры шоттың сыртылына алмасқысы келеді».
Қорғанға іргелес жатқан Петропавл қаласымен, Ертіс жағасында, Омбыдан 700 верст жоғары орналасқан Семей қаласына бір нәрсе ортақ еді – бұл татар халқы көп қалалар еді. Потанин бұл қалаларды (Петропавл және Семей) Ресейдің Түркістанның мұсылман әлеміне бет бұрған майдан қанаттарындай көрді. Бұл екі қалаға Ташкент пен Қашқардан түйелермен Түркістан керуендері келетін. Автор бір кездері Петропавлдың өте нашар экономикалық жағдайда болғанын айтады: «...Екатеринбургтен Түменге теміржол тартылған кезде, қырғыз даласының өнімдері мен Түркістан тауарлары Ертіс арқылы пароходтармен Түменге апарылды, ал қымбатырақ болғандықтан, Петропавл мен Қорғанға апаратын жол жабылды; сол кезде көптеген татарлар Петропавлдан Ақмолаға және басқа қалаларға көшіп кетті; Петропавлдың көп үйлерінің терезелері ұзақ уақыт жабық тұрды». Алайда сібір теміржолы Петропавл арқылы тартыла бастаған кезде, қала қайтадан жанданып, бұрын кетіп қалғандар қайтадан орала бастады.
Потанин бұл қалаларды «Түркістан сарттарымен араласқан қазан татарларының колониялары» деп атаған. Татар әлемінің қазақ әлемімен қарым-қатынасы осы екі пунктте болған. Сонымен қатар, ол қазақтардың татар өмір салтын игеруі осы симбиоздың нәтижесі болды деп жазған: «…мысалы, әдетте ер адамдардан бет-әлпетін жасырмайтын қырғыз әйелдері шадра кие бастады».
