2021 жылғы 08 қазанда ҚР БҒМ Ғылым комитетінің Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтында «Қазақстандағы ХХ ғасырдың 30-шы жылдарының басындағы ашаршылық және қазақтардың шектес аумақтарға мәжбүрлі көші-қоны: зерттеу мәселелері» тақырыбында республикалық-тәжірибелік конференция өткізілді. Республикалық-тәжірибелік конференцияны ұйымдастырудың негізгі мақсаты – ХХ ғасырдың 20-30-шы жж.басындағы Қазақстандағы ашаршылықтың ерекшеліктерін және қазақ халқының шектес аумақтарға мәжбүрлі көші-қонын зерттеудің өзекті мәселелерін талқылау.
Қазақ даласы 20-30 жылдары екі рет жаппай ашаршылыққа ұшырағаны белгілі. Алайда, егер Кеңес өкіметінің алғашқы жылдары мен құлдырауы жағдайында жергілікті билік 1921-1922 жылдардағы ашаршылық салдарын тез арада оқшаулап үлгерсе, тура 10 жылдан кейін Қазақстандағы жағдай қайталанды, бірақ олар ашаршылықты баса алмады. Сондықтан қысқа мерзімде миллиондаған жазықсыз азаматтар құрбан болған кеңестік аграрлық саясаттың ерекшеліктерін мұқият зерделеу бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі.. Қазіргі уақытта 1930-шы жылдардың, 20-30-жылдары басталған ашаршылық кезеңінде дала халқының мәжбүрлі көші-қонының тұтас көрінісін қалпына келтіру және олардың шектес республикалар мен алыс шетелдердің аумағына бейімделуі қажеттігі пісіп-жетілді. 1932-1933 жылдардағы ашаршылық Қазақстанда 1918-1919 және 1921-1922 жылдары орын алған ашаршылықтың зардабынан кем дегенде 2 миллионнан 4 миллионға дейін адамның өмірін қиды. И. Голощекин саясатының қылмыстылығы ашыққан халықты құтқару бойынша уақтылы шаралар қабылданбағандығында болды. Малсыз және өмір сүру қаражатынсыз қалған малшылар өлуге немесе қоныс аударып қашуға мәжбүр болды. Сондықтан 1931 жылдың күзінен бастап шектес республикалардың аумағына ашыққан қазақ халқының легі ағыла бастады. Кейбір зерттеушілердің есептеулері бойынша республикадан осы жылдары қазақ диаспорасының қатарын толықтыра отырып, 1 миллионға жуық отандасымыз кетті. Жаппай қоныс аудару ұжымдық наразылық пен қазақтардың колхоздар құру саясатына қарсы тұру нысандарының бірі болды, екінші жағынан, аштықтан құтылудың жалғыз дұрыс жолы болды.
Конференция Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің қаржылай қолдауымен № AP08856865 «ХХ ғасырдың 30-жж. басындағы жаппай ашаршылық кезеңіндегі Орта Азия республикалары мен Ресейдегі қазақ көшпелілері: орналасуы мен бейімделуі» жобасын іске асыру шеңберінде ұйымдастырылды. ZOOM негізіндегі өткізілген конференцияға ғалымдар, қоғам қайраткерлері, докторанттар мен магистранттар қатысты.
Конференция Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясының академигі, тарих ғылымдарының докторы, Абай атындағы ҚазҰПУ профессоры Қойгелдиев Мәмбет Құлжабайұлының алғысөзімен ашылып, Ресей ғылым академиясы СБ Тарих институтының директоры Рынков Вадим Маркович (РФ, Новосибирск қаласы) және «Әділет» Қазақстан тарихи-ағарту қоғамы төрағасының орынбасары, тарих ғылымдарының кандидаты, жазушы Қойшыбаев Бейбіт Орынбекұлы өздерінің құттықтау сөздерін білдірді.
Республикалық-тәжірибелік конференция болып ұйымдастырылғанымен, жоба тақырыбы аясында Орта Азиядан: Қырғыз Республикасы Сыртқы істер министрлігі Дипломатиялық академиясының проректоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор Курманов Зайнидин Карпекович (Бішкек қаласы, Қырғызстан), Ташкент мемлекеттік педагогикалық университетінің әлем тарихы кафедрасының доценті, тарих ғылымдарының кандидаты Пасилов Баходир Абдуллаевич (Ташкент қаласы, Өзбекстан), Қарақалпақ бөлімінің аға ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты Джумашев Аскар Мамбетович (Нүкіс қаласы, Қарақалпақстан) және Ресей Федерациясынан: Ресей Ғылым Академиясының Сібір бөлімінің Тарих институтының жетекші ғылыми қызметкері Аблажей Наталья Николаевна (Новосибирск қаласы, РФ), Санкт-Петербург мемлекеттік университетінің Тарих институтының 1-курс аспиранты Гонзуревский Илья Алексеевич (Санкт-Петербург қаласы, РФ) баяндама жасап, өздерінің ғылыми көзқарастарымен бөлісті.
Қызылорда қаласының зейнеткері Қыдырбаева Раушан Қыдырбайқызы «Аштықтан аман сақтаған анамның шоңқайма етігі» тақырыбындағы естелігін айтып, қатысушыларды бір толғандырып алды.
Республикалық-тәжірибелік конференцияның қатысушылары конференцияның қорытындысы бойынша төмендегі шараларды жүзеге асыру қажет деп санайды:
1. ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы ашаршылық тарихын зерттеуде жаңа тұжырымдамалық-әдістемелік тәсілдердің дәйекті және жүйелі дамуын жүзеге асыру.
2. ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы ашаршылық тарихының тарихнамасының қазіргі жағдайына сыни талдауды қалыптастыруға бағытталған талдамалық және зерттеу жұмыстарын күшейту.
3. Республикалық-тәжірибелік конференцияға қатысушылар елдің саяси басшылығының 1920-1930 жылдардағы ашаршылық тарихын зерттеуде бастапқы базаны кеңейтуге бағытталған күш-жігерін қолдайды. Архивтердегі кеңейтілген зерттеулер негізінде және осы тақырып бойынша бұрын жабылған құжаттардың көпшілігін ел ішінде де, одан тыс жерлерде де, құпиясыздандырудың уақыты жетті деп есептейді.
4. Конференция ХХ ғасырдың 20-30-жылдарындағы ашаршылық кезіндегі қазақтардың ашаршалық кезіндегі жұмыс іздеп, ата қоныстарын тастап, ауа көшкен босқындардың тарихын зерттеуді кеңейту: Ресей, Қытай, Қарақалпақстан, Қырғыстан, Тәжікстан, Өзбекстан, Түрікменстан, Ауғанстан Қазақстан (Қазақстанның өз ішіндегі іргелес аудандар мен аймақтарға көшіп кетулері) және бағалау бойынша зерттеушілердің күш-жігерін пайдалану. Көші-қонның кезеңдерін, күрделі және даулы аспектілерін бөліп көрсетудің қажеттілігін мойындау.
5. Бұрынғы Кеңес Одағының әр түрлі аймақтарында 1920-30 жылдардағы ашаршылық тарихын зерттеу географиясын кеңейтуді: Өзбекстан, Қырғызстан, Қарақалпақстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Украинаның Оңтүстігі, Солтүстік Кавказ, Поволжье мен Қазақстанда.
6. Конференция 20-30-шы жылдардағы ашаршылық кезіндегі шаруалар көтерілістері мен көтерілістерін жіктеу, бағалау және бағалау бойынша зерттеушілердің күш-жігерін қолдайды. Осы оқиғалардың ең күрделі және даулы аспектілерін бөліп көрсетуге біркелкі тәсілдерді әзірлеу қажеттілігін мойындау.
7. Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының басшылығы ХХ ғасырдың 20-30 жылдардағы ашаршылық тарихын зерттеудегі ғылыми зерттеулердің соңғы жетістіктерін насихаттау мақсатында республиканың білім беру мекемелері үшін академиялық ұтқырлық бағдарламасын қалыптастыру туралы келісім жобасын әзірлеу.
8. Республикалық практикалық конференцияға қатысушылар бұқаралық ақпарат құралдарында, әлеуметтік желілерде және теледидарда осы мәселе бойынша ізденістердің соңғы жетістіктерін кеңінен насихаттау бойынша қызметті күшейту қажет деп санайды.
9. Бірлескен ғылыми және білім беру қызметін дамыту. Институт ғалымдары мен қазақстандық жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық құрамы Отандық тарих ғылымының ғылыми жетістіктері мен жаңалықтарын жоғары оқу орындарының, сондай-ақ орта және арнаулы оқу орындарының оқу бағдарламасына енгізуге ықпал етіп, Қазақстан тарихы пәндерінің оқулықтарын ХХ ғасырдың 20-30-шы жылдарындағы ашаршылық тарихы туралы мәліметтермен толықтыру.
