Ресей империясының күні таусылар тұсында Қазақстан аумағында Дала өлкесі деген атпен де белгілі Дала генерал-губернаторлығы деп аталған әкімшілік бірлік болғаны белгілі. Дала генерал-губернаторлығы 1918 жылы жойылды деп саналады, бірақ оны жою туралы алғашқы заң жобаларының бірі Ресей империясының Мемлекеттік Думасына 1908 жылдың күзінде қарау үшін ұсынылғанын біреу білсе, біреу білмейді. Qazaqstan Tarihy порталы «Сибирские вопросы» газетінің мұрағатына сүйене отырып, осы оқиға қарсаңында Қазақстанда және шенеуніктердің кеңселеріндегі көңіл-күй туралы әңгімелемекші.
1908 жылдың күзінде Думаның газетшілері мен журналистері Мемлекеттік Думадағы қалыпты-оң фракцияның Дала генерал-губернаторлығын жою туралы заң жобасын енгізгенін хабарлаған. Сол кезде Дала өлкесінің құрамына екі - Ақмола және Семей - Қырғыз (Қазақ) аймағының облыстары кірді, олардың алғашқысы 52%, ал екіншісі 86% байырғы халықтан тұрған. Сібір екі генерал-губернаторлыққа бөлінгеннен бері (1822) бұл аймақтар Батыс Сібір генерал-губернаторлығының құрамына кірді. 1882 жылы Батыс Сібір генерал-губернаторлығы таратылғаннан кейін, Ақмола, Семей және Жетісу облыстарынан дала генерал-губернаторлығы құрылды.
1897 жылы Жетісу облысы Түркістанға өтеді. Сол кезден бастап Қытаймен шекаралас жерде орналасқан Семей облысының Өскемен мен Зайсан уездерінің шекарасы біршама қысқарып, небәрі 250 шақырымды ғана құрады, бұл Оңтүстік Алтай мен Тарбағатайға келетін, бір бөлігін Семей облысының аты аталған екі уезі мен басқа да уездерінің көшпелі халқы құраған, Қытай шекарасында тұратын Керей мен Найман руларының қазақтары тұратын аумақ болатын.
Дала генерал-губернаторы жанындағы арнайы тағайындалған шенеуніктің лауазымы бұрын Батыс Сібір, содан кейін Дала генерал-губернаторы канцеляриясы арқылы Қытаймен шекараға бекітілген бұрынғы маңызды лауазым болып қала берді. 1908 жылдың жазында дала генерал-губернаторы жанындағы арнайы тапсырмалар бойынша шенеунік, бұрынғы кәсіби мұғалім Ланговой мырза консул тұрған Чугучактағы съезге барады. 1906 жылдың күзінде ол Омбы қаласындағы типографияның инспекторы болып, ал 1907 жылы қыста екінші Мемлекеттік Думаға сайлау алдындағы жиналыстарда сот приставы болып жұмыс істеген.
Бұл генерал-губернаторлықтың одан әрі өмір сүруіне Дала өлкесінің Қытаймен жақын орналасуы түрткі бола алмады, оның шекарасы ұзындығы жағынан мардымсыз және асулары қарым-қатынасқа ыңғайсыз және екі жағында да «бейбіт және туысқан қырғыздар» орналасқан Алтай мен Тарбағатай таулары арқылы өтетін.
Батыс Сібірде мемлекеттік мүлікті басқару, арнайы шекаралық мекемелер, қалалық сәулетшілер және т. б. болмаған кезде Батыс Сібір генерал-губернаторының Кеңсесінде орманшы, жер өлшеуші, инженер, сәулетші, агроном және т. б. лауазымдары болған. Мемлекеттік және қоғамдық өмірдің әр түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған бұл үлкен аппарат Дала генерал-губернаторлығына мұра болып ауысты, онда бұл лауазымдардың барлығы "қытай тілін білмейтін адамдарға сеніп тапсырылған Қытай істері жөніндегі шенеунік лауазымы сияқты қажет" болды. Шындығында, бұл лауазымдардың барлығы Дала генерал-губернаторлығының өмір сүруіне еш кедергі келтірмеген, олар әртүрлі министрліктердің жергілікті мекемелерінің құрамына кірді. 1875 жылдың қаңтарынан 1881 жылдың ақпанына дейін Батыс Сібір генерал-губернаторы лауазымында қызмет еткен Николай Казнаковтың кезінде құрылыс бөлімі бойынша шенеунік лауазымы құр ғана фикцияға айналды. Құрылыс бөлімінің шенеунігі лауазымына тағайындалған Ядринцев мүлдем басқа істермен айналысқан. Жылына 2800 рубль алған бұл құрылысшы далалық бекеттер мен ауылшаруашылық мектептерін тексерумен айналысуға мәжбүр болған, ал бұл жұмысты өз кезегінде облыс сәулетшісі де істер алар еді. Оның үстіне ол 5 жыл бойы Омбы қалалық театрын салған.
Шаруа халықтың агрономиялық қажеттіліктеріне қоныс аудару басқармасының агрономдары қызмет көрсетті, ал қазақтардың ауылшаруашылық қажеттіліктеріне олардың әрқайсысы жеке-жеке қамқорлық жасады. Сонымен қатар, «Степные вопросы» газетінде айтылғандай, дала аймағында егіншілік және жерге орналастыру бас басқармасының бірнеше ауылшаруашылық мектептері болды, олар 20 жыл ішінде ондаған мың рубль земство сомасын жұмсағанымен, бірде-бір ауылшаруашылық қызметкерін оқытып шығармаған.
Тау-кен және гидротехникалық бөлімдерге қатысты арнайы тапсырмалар шенеуніктері де жұмыссыз отырды. Дала генерал-губернаторлығының тау-кен және гидротехникалық бөлімінің шенеуніктері уақыт өлтіру үшін ағаш сатумен, омбылықтарға құдық қазумен, оларға телефон орнатумен айналысқан, ал жазда «тәртіп үшін» қоныстанушылардың кенттерін аралауға шыққан.
Дала генерал-губернаторлығының бүкіл орасан зор штатын басқарма басқарды. Дала генерал-губернаторы өкілдік үшін алатын 13000 рубльді есептемегенде, жылына 24 695 рубль алып отырған. Бұл өкілдік үшін төленетін ақшаға XIX аяғында қазақ болыстықтарының старшындары мен шабармандарды марапаттауға арналған бес рубльдік шапандар сатып алынатын. Кеңсе басшысы жылына 7 750 рубль, екі аға іс жүргізуші 3 250 рубльден алатын. Бұл штатқа кеңседен жылына 62 218 рубль бөлінетін.
«…Большое вознаграждение, как водится, нисколько ни к чему, в смысле знания края, не обязывает степного генерал-губернатора. Был здесь генерал-губ., заслуживший общую благодарность за то, что ничего не делал, не мешал населению заниматься обычным своим делом - достоинство, ценное на должности степного генерал-губернатора…»
Қазақтар бұл генерал-губернаторды «Ақ түйе» деп атаған. Дала генерал-губернаторлығында Николай Сухотин деген де генерал-губернатор болған, ол 1905 жылдың аяғында ол қазақ даласына жазалаушы отрядтарды жіберген, бұны ол өңірдегі революциялық қозғалысты басу деп атаған. Жарты жылдан кейін, 1906 жылдың күзінде, Дала генерал-губернаторы болып Иван Надаров келген, оның жанында бір қосшысы болған. Жалпы генерал-губернаторлар туралы «Сибирские вопросы» газетінде былай деп жазылған:
«Неограниченная власть степного генерал-губернатора, чистого, как ангел, от знания края, опасна, как огонь, которым играет ребенок. До конституций все боялись степного генерал-губернатора и его чичероне, управляющего его канцелярией. Они вмешивались в дела всех ведомств и до такой степени надоели всем, что всегда все только и думали об упразднении степного генерал-губернаторства»
Бірде астаналық газеттердің бірі Дала генерал-губернаторлығының таратылуы туралы қауесетті басып шығарады. Алайда жергілікті билік бұл қуанышты жаңалықты жергілікті газетке қайта жариялауға тыйым салды, өйткені бұл "Жоғары мәртебелінің тәбетін бұзуы мүмкін" еді. Далалық өлкенің халқын тыныштық кезеңінің репрессиясымен таныстырған конституциядан кейін бүкіл халық дала генерал-губернаторының билігінен қатты қорқатын.
Осындай репрессиялар кезінде жүзден аса қазақ туған жерінен жер аударылған. Тіпті өлген адамды да жер аударып жіберген жағдай болған. Бір үлкен шенеунік бірінші Мемлекеттік Дума депутатына: «Дала генерал-губернаторлығын жоюды талап етпесеңіздер, талай адамның обалына қаласыздар!» деп айтқаны туралы хабарланады.
Сол кездегі көңіл-күй Дала генерал-губернаторлығының таратылуын шынайы қуанышпен қабылдауға жақын болғанына қарамастан, 1908 жылғы бұл заң жобасы жеткілікті дауыс алған жоқ.
