31 қаңтарда дүниеге келген танымал тұлғалар

Ержан Байғожаұлы Жатқанбаев – қазақстандық ғалым. Экономика ғылымдарының докторы, профессор. Қазақстан Республикасы Жоғары мектебі ғылыми академиясының корреспондент мүшесі. Ол 1944 жылы 31 қаңтарда Алматы облысы Талғар қаласында дүниеге келген.  1968 жылы Мәскеу қаласындағы Мәскеу мемлекеттік университетін, 1971 жылы аталған университеттің аспирантурасын тәмамдаған. Көп жылдар бойы Қазақстанның оқу ағарту министрлігінде қызмет атқарған.  Алматы қаласындағы Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде аға оқытушы, кафедра меңгерушісі, декан, професор, осы университеттің экономика және құқық институтының директоры, проректоры қызметтерін атқарды.  Қазақстанның экономика ғылымының дамуына үлес қосты. 100-ге жуық ғылыми тақырыпта еңбектер жазды. Негізгі еңбектері аралас экономика, мемлекет және нарық мәселелерін зерттеуге арналған. «Закономерности становления смешанной экономики» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғаған. Қазақстанның жоғарғы оқу орындарына арналған, әсіресе экономика факультетіне бағытталған «Основы формирования смешанной экономики», «Основы смешанной экономики», «Бизнес этикасы», «Мемлекет және нарық», «Методы научных исследований в экономике»,  «Становление рынка государственных ценных бумаг» атты ғылыми кітаптардың авторы. 

Баққожа Мұқай – жазушы-драматург, Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. «Парасат» орденінің және Ленин комсомолы сыйлығының иегері. 

Қазақтың классик жзушысы Баққожа Мұқай 1948 жылы 31 қаңтар күні Жетісу облысы (бұрынғы Алматы облысы), Райымбек ауданы, Нарынқол ауылында дүниеге келген. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің журналистика факультетін тәмамдаған. Еңбек жолын Нарынқол ауданындағы «Советтік шекара» газетінде тілші болып бастаған. Жоғары оқу орнын тәмамдаған соң, өзінің туған ауданы Райымбекке қайтып, аудандық «Хаңтәңірі» (бұрынғы «Коммунизм нұры») газетінде еңбек етті. 1970 – 1988 жылдары «Жұлдыз» және «Білім және еңбек» журналдарында, Қазақстан Жазушылар одағында абыройлы қызметтер атқарды.  1990 жылы облыстық «Қазақ тілі» қоғамын ұйымдастырып, басшылық жасады. «Парасат» журналының Бас редакторы болды. 2000 жылы «Өмірзая» романы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығын алды. 1982 жылы «Қош бол, менің ертегім» пьесасы мен «Аққу сазы» хикаялар кітабы үшін Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты атанды. Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссиясының мүшесі болды. 

Қаламгердің «Өмірзая», «Жалғыз жаяу» романдары,  «Дүние кезек», «Алғашқы махаббат»,  «Жаңбыр жауып тұр» сынды әңгімелерімен тағы басқа еңбектері оқырман тарапынан жоғары бағасын алған.  Шығармалары тәжік, қырғыз, белорус, якут, татар, башқұрт, чех, орыс, өзбек, қарақалпақ, түрікмен, корей тілдеріне аударылған.  Әдебиет табалдырығын «Жаңбыр жауып тұр» атты әңгімесімен аттап, қаламгерлерді де, оқырманды да елең еткізді.  «Тоят түні», «Жеті желі», «Жаңбыр жауып тұр», «Өмір арнасы», «Өмірзая»,  «Аққу сазы», «Жалғыз жаяу»,  «Мазасыз маусым», «Дүние кезек», «Алғашқы махаббат», «Ертегідей ертеңім» атты кітаптардың авторы. Орыс тілінде 1984 жылы «Водоворот», 1988 жылы «Белая птица» атты кітаптары шыққан.  

Гүлнәр Ілиясқызы Көлдеева – қазақстандық ғалым. Филология ғылымдарының докторы. Ол 1962 жылы 31 қаңтар күні Қызылорда қаласында дүниеге келген. 1983 жылы Қызылорда педагогикалық институтын (қазіргі Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті) тәмамдаған. Еңбек жолын Қызылорда қаласындағы №198 орта мектепте ұстаз болып бастады. Кейіннен өзі білім алған университетте аға оқытушы, ғылыми кеңестің ғалым хатшысы қызметтерін атқарды. 2001 жылы докторлық диссертациясын қорғады. 1999 - 2001 жылдары университет жанындағы «Қорқыт мұралары мен ежелгі түркі мәдениетін зерттеу орталығының» аға ғылыми қызметкері болды. Гүлнәр Ілиясқызының  ғылыми-зерттеулері түркі және славян елдерінің мәдени және тілдік қарым-қатынастары, ономастикалық жүйенің Қазақстан халықтарына өзара әсері мәселелеріне арналған. Сонымен қатар қазіргі қазақ тілінің антропонимикалық жүйесі жайында да іргелі зерттеулер жүргізген. 

Садриддин Алиханұлы Ахмедов – қазақстандық кәсіпқой бокс шебері. Кәсіпқойлар арасында - WBC Youth World және чемпион WBC Asia нұсқасы бойынша жастар арасындағы әлем чемпионы. Боксшы Садриддин Алиханұлы 1998 жылы 31 қаңтар күні Түркістан облысы Жетісай қаласында дүниеге келген. 10 жасында атақты бокс жаттықтырушысы Мәулет Мұстафиннің шәкірті болып, мектеп қабырғасында жүріп көптеген турнирлерде топ жарды. Ерте жастан Қазақстанның жастар құрамасына шақырту алды. 2015 жылы Қарағанды қаласындағы дәстүрлі Ғалым Жарылғаповтың құрметіне ұйымдастырылған халықаралық турнирде, жас боксшы атақты бокс шебері Рой Джонстың өзінен жеке автографы қойылған қолғап алады. Садриддиннің айтуы бойынша, бұл қолғаптар оның тұмарына айналып, күнделікті жетістікке жетуіне ұдайы септігін тигізеді. 2016 жылы жастар арасында өткен әлемдік әуесқой бокс біріншілігінде жеңімпаз атанды. 19 жасында Қазақстанның негізгі құрамына шақырту алды. Мұнда Қазақстандағы 69 келі салмаққа дейінгі үздік бокс шебері атану үшін Олимпиада чемпионы Данияр Елеусіновпен және 2017 жылғы әлем чемпионатында жүлделі орын иеленген Абылайхан Жүсіповпен бәсекелеседі. 2017 жылдың сәуірінде Бангкокте Тайланд королінің кубогін ұтып алады. 2017 жылдың маусымында Астанада өткен Қазақстан президентінің кубогін ұтып алады. Кейін жас талантты боксшы кәсіпқой боксқа өту жайлы шешім қабылдайды. Ол канадалық Eye of the Tiger Managament атты промоутерлік компаниясымен келісімшартқа отырады. Боксшының кәсіпқой рингтегі дебюті 2018 жылдың 7 сәуірінде Квебек, Канадада орын алды. Бұл ойында жас боксшы өзінің Tiburón (Акула) атымен танымал қарсыласы Тони Баррерасаны 31 секундта-ақ сұлатып түсіреді. 

31 қаңтар - әлемде

31 қаңтар – Халықаралық зергер күні. Бұл атаулы күнді мерекелеу идеясы 2002 жылы Ресейде өткен «Алтын сақина» фестивальінде туындаған. Араға алты жыл салып, 2008 жылы Өзбекстан астанасы Ташкентте жас зергерлер фестивальінде 31 қаңтарды Халықаралық зергерлер күні деп шешім қабылданды. Бұл күннің таңдалу себебі – қаңтар айында зергерлер өз белгілерін тіркейді.

Зергерші – ежелгі  мамандықтардың бірі. Ерте замандардан бастап адамдар әдемілікті ұнатып, әрқашан өздерін безендіруді мақсат еткен. Алғашқы әшекейлер сол кездегі қарабайыр құралдармен өңделетін әртүрлі қосалқы материалдардан жасалған. Бұл тас моншақтары, азу алқалары, былғары жолақты тесігі бар қиыршық тастар тағы басқа болды. Ең әдемі сәнді зергерлік бұйымдарды тайпа көсемі киген. Кейіннен бұл өнер адамзат өркениетінің табысты жетістігіне жеткен. Бүгінде сәнді зергерлік бұйымдардың көптеген түрлері шыға бастады. Адамзат тарихындағы зергерлік өнердің отаны болып – Ежелгі Грекия аталады. Бұл елде алғаш рет тастан ою жасалды, асыл тастармен бағалы металдардан жасалған зергерлік бұйымдар пайда болды. Ежелгі шеберлердің туындылары қазір сұлулық пен әсемдікпен таң қалдырады. Зергерлік бұйымдарда асыл тастар, інжу, кәріптас, асыл тастар қолданылған. Кішкентай інжу-маржандар сыртқы киімдерді тігу әдетке айналған.

ХІХ ғасырдың екінші Ресейде атақты зергер Карл Фаберженің зергерлік үйі құрылды. Ол сол уақытта атақты болып, патша отбасының тапсырыстарын орындай бастады. Фаберженің зергерлік бұйымдарында рок хрусталы, яшма, нефрит, лапис лазули және кварцтың әртүрлі түрлері қолданылған. Зергерлік үй өз бұйымдарын Еуропаның, Азияның және Африканың барлық дерлік империялық және корольдік үйлеріне жеткізді. Бүгінгі күнге дейін сақталған Фаберже бұйымдарын коллекционерлер мен зергерлік бұйымдардың шынайы әуесқойлары өте жоғары бағалайды. 

31 қаңтар - Наурудың Тәуелсіздік күні. Наурудың Тәуелсіздік күні 31 қаңтарда атап өтіледі. Науру - Тынық мұхитының батыс бөлігінде орналасқан арал-мемлекет. Бұл әлемдегі ең кішкентай тәуелсіз мемлекет және сонымен бірге ресми астанасы жоқ жалғыз мемлекет. Халқының саны 10 мыңға жетеді. Мұнда 365 күн жаз болады. Сондықтан наурулықтар баламалы энергия көздерін дамытуға ден қойған елдердің бірі. Мемлекет Ұлттар достастығына кіреді. 1999 жылдың 14 қыркүйегінде Науру Республикасы БҰҰ құрамына кірді. Науру — Тынық мұхит қауымдастығының хатшылығы және Тынық мұхит аралдарының форумы ұйымдарының мүшесі.

Тарихқа шегініс жасар болсақ, 1888 жылдан бастап Науру тәуелсіздік алу жолын бастады. Алдымен Арал елі Германияға қосылып, Маршалл аралдары протекторатының құрамына кірді. Кейін 1914 жылы Науруды Аустралия әскерлері басып алып, 1923 жылы Ұлттар Лигасының мандатты аумағы мәртебесін алды және Аустралияның әкімшілік басқаруында болды. 1942 жылдан 1945 жылға дейін Науруды Жапония басып алды, ал 1947 жылдан бастап Арал БҰҰ-ның қамқорлығына алынды. Тек 1966 жылға қарай елде ішкі өзін-өзі басқару органдарын құруға қол жеткізілді. Осылайша жергілікті заң шығарушы және атқарушы кеңестер құрылды. Аустралия билігінің соңғы жылдарында аралда науруандықтардың өмір сүру деңгейі, медициналық қызметтер мен білім деңгейінің өсуі байқалды. Науру жастары  Аустралия Одағында білім ала бастады. 1968 жылы 31 қаңтарда Науру республикасы құрылып, тәуелсіз мемлекет болды. Ресми ақша бірлігі ретінде ел үкіметі аустралиялық долларды таңдады. 

31 қаңтар - тозақ суық күні (Hell is Freezing Over Day). Солтүстік жарты шардың тұрғындары үшін қаңтар айы аяз, боран, қатты үскірік болатын айлардың бірі. Қысқы суықтың ішкі сезімдерін сипаттау үшін «тозақ суық» өрнегі жиі қолданылады. Оксиморон жер асты әлеміне ұқсастықтан пайда болды, бұл біздің көпшілігімізде күнәкарлар азапталатын ыстықпен және отпен байланысты. Қыста Аяз Аляска, Якутия, Финляндия, Норвегия, Швеция, Қазақстан және Италияның таулы аймақтарының тұрғындарының сүйектеріне дейін жетеді. Онда термометрлердің бағандары -41- ге дейін төмендейді. Сондықтан 31 қаңтарда тозақтың суық күні атап өтіледі. 

Тозақ суық күні (Hell is Freezing Over Day) мерекесі адамдарды қатал климат пен қолайсыз ауа-райы туралы ғана емес, өлімнен кейінгі өмір туралы да ойландырады. 

31 қаңтар – скотч күні (Scotch Tape Day).  Су өткізбейтін жабысқақ таспаны американдық Ричард Гарли Дрю ойлап тапқан. Инженер 1930 жылы 31 қаңтар күні өндірісте және күнделікті өмірде қолдануға арналған жасанды материалдан жасалған пленканы патенттеді. Осы күннен бастап жабысқақ скотчтың күні аталып өтіледі. Ричард Дрю 1923 жылы «Minnesota Mining and Manufacturing» компаниясында зертханалық техник ретінде жұмысқа тұрған.  Жаңа қызметкер шеберханадағы слесарлар автомобильдердің корпусын бірнеше түстермен бояуда қиындықтарға тап болғанын атап өтті. Олардың бөліну сызықтары бұлыңғыр болып шықты, бұл жағымсыз көрінді. Процесті жеңілдету үшін қолданылатын «Kraft Paper» қағазы жою процесінде бояумен бірге бөлінді. Ричард Дрю шеберлерге жағдайдан шығудың жолын табуға уәде берді және 1925 жылы жұмысшыларға жабысқақ таспаны сынау үшін әкелді. Үлгіні шотландтық бастықтарға жіберу туралы шешім қабылданды. Осылайша қазіргі қолданыстағы скотч жабысқақ қағазы дүниеге келді.  Өнертапқыш Ричард Гарли Дрю экспериментті жалғастырды және жабысқақ таспаны жетілдірді. Оның ұзындығы толығымен жағылған беті бар алғашқы орамы 1930 жылы 8 қыркүйекте пайда болды.  Жоғары температураға төтеп беретін су өткізбейтін таспа резеңкеден, целлофан негізіндегі шайырлардан және майлардан тұрды. Бастапқыда оны наубайшылар, азық-түлік дүкендері және ет ораушылар қолдана бастады. Уақыт өте келе, таспа пакеттерді тығыздау, кітап парақтарын желімдеу және басқа мақсаттарда күнделікті өмірде бейімделе бастады. 1932 жылы таспаны жұлу процесін емдеу үшін орам кіріктірілген пышақпен қамтамасыз етілді.  

Бастапқыда Скотч күні (Scotch Tape Day) тек АҚШ – та ғана аталып өтілген болатын. Уақыт өте келе 31 қаңтарға келетін мереке халықаралық дәрежеге ие болды.