Жер аудару және эшелондарды тағайындалған жерлерге жіберу 1944 жылғы 23 ақпанда жергілікті уақыт бойынша сағат 02:00-де басталып, сол жылдың 9 наурызында аяқталды. «Чечевица» операциясы «Пантера» атты кодты сөзден басталды, ол радио арқылы берілді. 1944 жылғы 31 қаңтарда Шешен-Ингуш Автономиясын тарату және «фашист басқыншыларына жәрдем бергені үшін» оның тұрғындарын Орталық Азия мен Қазақстанға қоныс аударту туралы КСРО Қорғаныс Мемлекеттік Комитетінің Кеңестік Социалистік Республикасының №5073 қаулысы қабылданды. Шешен-Ингуш Автономиясы таратылды, Дагестан АССР оның құрамында болған 4 аудан, Солтүстік Осетин АССР бір аудан беріліп, қалған аумағында Грозный облысы қалыптасты. 1944 жылғы 29 қаңтарда КСРО ішкі істерінің халық комиссары Лаврентий Берия «Шешендер мен ингуштердің қоныс аудартуын жүргізу тәртібі туралы нұсқаулықты» бекітті, ал 31 қаңтарда Қорғаныс Мемлекеттік Комитетінің шешендер мен ингуштерді Қазақ және Қырғыз АССР депортациялау туралы қаулысы шықты. 20 ақпанда Берия И.А.Серов, Б.З.Кобулов және С.С.Момуловпен бірге Грозныйға келіп, операциямен өзі басшылық етеді, ол үшін «тау-кен аумағындағы оқуларды» сылтау етіп, 100 мың адам құрамындағы армия жіберілді, оның ішінде 18 мың офицерлер және 19 мыңға жуық Ішкіістер Халық Комиссариатының (ІІХК), Мемлекеттік Қауіпсіздік Халық Комиссариатының (МҚХК) және «СМЕРШ» отрядының жедел қызметкерлері болды. 21 ақпанда шешен-ингуш тұрғындарын қоныс аударту туралы ІІХК бойынша бұйрықты шығарады. Келесі күні ол республика басшылығымен және жоғарғы діни көшбасшыларымен кездесіп, оларды операция туралы ескертеді және халық арасында қажетті жұмыс жүргізуді ұсынды. Ол туралы Берия Сталинге баяндама жасайды. Депортация біраз халықтың тауға қашып кету немесе жергілікті халық тарапынан бағынбау әрекеттерімен үйлесті. Сондай-ақ, МҚХК «революциялық заңнаманы бұзудың тұрпатсыз фактілері, қоныс аударғаннан кейін қалған және арттарынан ере алмаған шешен-кемпірлерін, ауруларды, жарымжандарды заңсыз атып кету фактілері» туралы хабарлаған. Құжаттарға сәйкес, бір қыстақта үш адам өлтірілген, соның ішінде сегіз жасар ұл бала, екіншісінде – «бес әйел-кемпір», үшіншісінде – «нақты емес деректер бойынша» «ауру және жарымжан 60 адамға дейін заңсыз ату» орын алған. Сонымен қатар, Галанчож ауданының Хайбах ауылында 700 адамды тірідей өртеп жібергені туралы дәлелденбеген мәліметтер бар. Қоныс аударушылардың жалпы саны 493 269 адам құрайтын 180 эшелон жіберілді. Жол-жөнекей 56 адам дүниеге келді, 1272 адам көз жұмды, «бұл 1000 әкелінген адамға 2,6 адамды құрайды. РКФСР Статистика басқармасының анықтамасы бойынша 1943 жыл ішінде Шешен-Ингуш АССР бойынша өлім-жітім 1000 тұрғындарға 13,2 адамды құраған». Өлім-жітімнің себебі «қоныс аударушылардың қартайған және жасы кіші болуы, қоныс аударушылардың арасында созылмалы аураға шалдыққандардың, дене бітімі әлсіз адамдардың бар болуымен анықталады. Емдеу мекемелеріне 285 ауру адам жолданған. Соңғы эшелонмен бұрынғы басшылық еткен қызметкерлер мен Шешен-Ингуш АССР діни көшбасшыларынан тұратын жолаушылар вагоны жіберілген, оларды операция кезінде пайдаланған еді. Ресми деректер бойынша операция барысында 780 адам өлтірілген, 2016 «кеңеске қарсы элемент» адамдары тұтқынға алынды, 20 мың бірліктен астам оқ ататын қару, соның ішінде 4868 мылтық, 479 пулемет пен автомат алынды. Тауда 6544 адам жасырынып тығылды. Жалпы 9 наурызға алып жүруге қабылданған және жіберілген эшелондардың саны 180, әрбірінде 65 вагоннан, қоныс аударушылардың жалпы саны 493 269 адам (орташа алғанда эшелонға 2740 адамнан, жиыны вагонға 493269/65/180=42,16 адам, салыстыру үшін: плацкарт вагонында – 54 орын). Кеңес үкіметінің ресми деректері бойынша Шешен-Ингуш АССР күштеп 496 мыңнан астам адам көшірілген, олар – вайнах халықтарының өкілдері, соның ішінде Қазақ ССР – 411 мың адам (85 мың отбасы), және Қырғыз ССР – 85,5 мың адам (20 мың отбасы). Басқа деректер бойынша, депортацияға ұшыраған адамдардың саны 650 мыңнан асып кетеді. Қоныс аударғаннан кейін 12 жыл өткен соң, Қазақстанда 1956 жылы 315 мың шешендер мен ингуштер мекендеген, ал Қырғызда – шамамен 80 мың адам. Сталиннің өлімінен кейін олардан жүріп-кету шектеуі алынады, алайда өз отанына оралуға тыйым салынған. Осыған қарамастан, 1957 жылғы көктемде қайта құрылған Шешен-Ингуш АССР күштеп қоныс аударған адамдардың 140 мыңы қайтып келді. Ақпарат көзі: wikipedia.org
