19 шілде - Григориан жылнамасының 200-күні. Qazaqstan tarihy порталы бұл күні әлем елдерінде қандай айтулы мерекелер өтті, қандай тарихи даталар болғанын айтып өтеді. Сондай-ақ Қазақстан тарихында елеулі орны бар бірнеше тұлғалар осы күні дүниеге келді.
19 Шілдеде дүниеге келген танымал тұлғалар
Гүлвира Тұрсынқызы Разиева – Қазақ КСР-інің халық әртісі, қазақ және ұйғыр әншісі. «Парасат» орденінің иегері. Ол 1936 жылы он тоғызыншы шілде күні Алматы қаласында дүниеге келген. 1963 жылы Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясының вокалдық факультетін бітірді. Мамандығы – «Вокалист» әнші. Еңбек жолын алатау бөктеріндегі алып шаһар Алматыдағы Ұйғыр музыкалық комедия театрының солисі болып бастады. Көп жылдар бойы Қазақстан Республикасы эстрадалық-симфониялық оркестрініғ солисті болды. Бірнеше мәрте Қазақстан Республикасы Президентінің мәдениет саласындағы мемлекеттік стипендиясының иегері. Алматы облысының Құрметті азаматы. Ұйғыр музыкалық комедиялы театрының сахнасында жүріп, «Герим-Санам», «Аршин Мал-Алан», «Анархан» және тағы басқа спектакльдердің жетекші қойылымдарында басты өнер көрсетті. Қазақ радиосының алтын қорында Гүлвира Разиеваның орындауында 500-ге жуық шығармалары бар.
Ғани Әлімұлы Қалиев – қазақстандық ғалым. Экономика ғылымдарының докторы, профессор, Академик. Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Ғани Әлімұлы еліміздің саяси өміріне белсене араласқан қоғам және мемлекет қайраткері. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі мен Парламен Мәжілісінің депутаты болған. Сонымен қатар «Ауыл» партиясының экс-төрағасы. Ол 1938 жылы он тоғызыншы шілде күні Жамбыл облысы Шу ауданы Белбасар ауылында дүниеге келген. Туған өлкесіндегі орта мектепті тәмамдап, 1958-1962 жылдары Қырғыз мемлекеттік университетінде білім алады. Мансабын Алматы халық шаруашылығы институтында оқытушы болып бастаған. Көп жылдар бойы Қазақтың ауыл шаруашылық экономикасы және оны ұйымдастыру ғылыми-зерттеу институтында аға ғылыми қызметкер, сектор, бөлім меңгерушісі, институт директорының орынбасары, директоры қызметтерін абыройлы атқарды. Қазақ қой өсіру технология ғылыми-зерттеу институтының және Қазақ ауыл шаруашылық ғылымдары академиясының басшысы қызметтерін атқарды. 1999 жылдан ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты. Қазақстан социал-демократия «Ауыл» партиясының төрағасы. Оның басшылығымен Агроөнеркәсіптік кешеннің Ведомствоаралық ғылыми-техникалық кеңесі құрылды. Ғалымның ғылыми еңбектері агро теория және саясат мәселелеріне арналған. Оның басшылығымен және тікелей қатысуымен Қазақ қой шаруашылық технология ғылыми-зерттеу институтында малдың жаңа тұқымдарын, типтері мен линияларын алудың әдістері жетілдіріліп, шаруашылықтарда сұрыптау және асыл тұқымды мал өсіру жұмыстарын жақсарту мәселелері терең зерттелді.
Гүлшат Тельманқызы Әйтиева – қазақстандық ғалым. Физика-математика ғылымдарының кандидаты. КСРО өнертапқышы. Ол 1958 жылы 19 шілде күні Алматы қаласында дүниеге келген. Алты алаштың ардағы, алаш қайраткері Әбдірахман Әйтиевтің немересі. Мемлекет қайраткері Әйтиев Әбдірахман 1886 жылы Орал облысы Орал уезі Қараоба болысы Сүгірбай ауылында дүниеге келген. Әкесі Әйтей Құлмағамбетұлы кедей шаруа болған. Тегі – Жетіруға жататын Кердері руы. Ә.Әйтиев Қазақ АССР-ның Конституциялық дамуының бастауында да тұрды. Оның тікелей қатысуымен, Конституциялық актілер қабылданды. Әкесі - Тельман Абдрахманұлы Әйтиев те ұстаздық жолда қызмет атқарып, В.И. Ленин атындағы ҚазПТИ тарих кафедрасының доценті болған. Анасы - Раушан Бақытқызы Әйтиева, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің кітапхана меңгерушісі.
Гүлшат Телманқызы С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің физика факультетін тәмамдап, физика пәнінің оқытушысы мамандығын иеленеді. Ресейдің Санкт-Петербург қаласындағы А. Иоффе атындағы Физика-техника институтының аспирантурасын (1986) бітірген. Кандидаттық диссертациясының тақырыбы: «Капиллярлық гетероэпитаксия әдісімен GaAs және GaAIAs аса жұқа қабаттарын құру». 10 ғылыми мақаланың авторы. 2 авторлық куәлігі бар.
Еңбек жолын С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің машықтанушы-зерттеушісі болып бастайды. 1987 жылдан - В.И. Ленин атындағы ҚазПТИ ғылыми қызметкері, 1988 жылдан - физика кафедрасының оқытушысы, доценті. 1990 жылдан - «Каз-Олив» ШК бухгалтері. 1991 жылдан бері - «Дәстүр» ЖШС жиһаз фабрикасының бас директоры.
19 шілде - әлемде
19 шілде - Никарагуа Республикасының Ұлттық мейрамы - Революция күні. Никарагуада жыл сайын 19шілдеде Революция күнінемесе бостандық күні атап өтіледі. Бұл мерекеұлттық деңгейдегі атаулы күндердің бірі. Никарагуаның ұлттық азаттық армиясыНикарагуа революциясы кезінде Сомоса диктатурасын құлатқан күнгеарналған. Яғни 1979 жылы 19шілдеде Никарагуа ұлттықазаттық майданының күштеріАстанаға басып кіріп, сандинистік революцияжеңіске жетті. Елде ұлттық қайта өрлеу дәуірі басталып, жаңа билік үкіметі орнады. Жеңіс никарагуалықтарға оңайлықпен келген жоқ. Қарулы күрес кезінде елде 50мыңға дейін адам қаза тапты. 80-110 мың адам жарақаталды. 150 мыңға жуық адам елденкетіп, эмигранттар менбосқындар болды. Елде450 өнеркәсіптіккәсіпорынның жүзге жуығы қирады, жалпы шығыншамамен 1 миллиардАҚШ долларын құрады. Анастасио СомосаДебайле - 1967-1972 және 1972-1979 жылдардағы Никарагуаның президенті. Диктаторлық әулеттің соңғы өкілі. Никарагуадағы диктатура 1936-1979 жылдарға дейін ұласты. Оның бастауында тұрған никарагуаның әскери қолбасшысы болған Анастасио Сомоса Гарсиа болатын. Жоғарыдағы Сомоса әулетінің кішісі Дебайле 1979 жылы елден қашып, АҚШ-ты баспана етті. Революция жеңіске жетіп, ал Сомоса Дебайле сырттай өлімжазасына кесілді. Кейінірек,1980 жылыСомоза Асунсьонда өлтірілді. Оның брондалған көлігі Никарагуаның Сандинистік ұлттық азаттық майданыныңбасшысының бұйрығымен шабуылға ұшырады. Бұл оқиғалардыңбарлығы Никарагуада революциякүнінің - Бостандық күнінің пайда болуына негіз болды,оны қазіржергілікті тұрғындар үлкенкөлемде атап өтеді.
Никарагуа Республикасы – Орталық Америкадағы мемлекет. Астанасы – Манагуа қаласы. Әкімшілік жағынан 16 департаментке және 1 территорияға бөлінеді. Ежелгі заманда Никарагуа жерін негізінен чибча тілі тобына жататын үндіс тайпалары мекендеген. Осы тайпалардың біреуінің көсемі – Никара – оның есімімен бұл ел «Никарагуа» деп аталған. 1502 жылы Никарагуа жеріне испандар келіп, 1522 жылы олар елді жаулап алуға кірісті. Никарагуа испандықтардың отарына айналды. 1994 жылы 5 шілде де Қазақстан мен Никарагуа дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Елдер арасында елшіліктер жоқ. Екі елдің азаматтарының бір-біріне сапарлап баруы үшін виза қажет.
19 шілде - Жапонияда Әйел министрлер күні. Бұл атаулы тарихи күн саясатта жетістіккежеткен әйелдерге ғанаемес, жалпыбарлық көшбасшы әйелдерге арналған. «Саясаттағы әйел», «үкіметтегі әйел» қазіргі қоғамда қалыпты қабылданатын тіркестер. Әлемдік тарихта саясаткер-әйел, министр-әйел, президент-әйел болған ерекше есімдер болды. Кейбір елдердеәйелдер ондаған жылдарбойы үстемлауазымдарға сайланды. Жапонияда әйел заты үкіметте алғаш рет 1960 жылы пайда болды. 1960 жылдың 19 шілдесінде Накаяма Маса министр лауазымын алған Жапониядағы алғашқы әйел болды. Ол Денсаулық сақтау министрлігін басқарды. Содан бері 19 шілде Жапонияда Әйел министрлер күні ретінде ресми емес жағдайда атап өтіледі. Накаяма Маса,үйленгенге дейін Иида-Пауэрсфамилиясын алып, Жапонияның оңтүстігінде,Нагасаки қаласында дүниеге келген. Оның әкесіамерикандық кәсіпкер, аланасы жапон болған. Маса американдықмиссионер әдіскерлер құрғанәйгілі кассуи мектебін бітірді. Кейін АҚШ-тың ең көне университеттерініңбірі - Огайо Уэслиан университетінде(Ohio WesleyanUniversity) оқыды. МасаНакаяма білім беру саласындағымансабын жалғастырып, 1947 жылы Осакапрефектурасынан Парламентке сайланды.1960 жылы олПремьер-Министр Х. Икеданыңкабинетіндегі алғашқы әйел министрболды. Айта кету керек,соғыстан кейінгі жылдар,әсіресе өткен ғасырдың50-ші және60-шы жылдарыныңекінші жартысы Жапонияда«жапон кереметі» анықтамасыналған бұрын-соңды болмаған экономикалықдамумен ерекшеленеді. 1964жылы ТокиоОлимпиаданы қабылдаған Азиядағыалғашқы қала болды.Осылайша, екінші дүниежүзіліксоғыстан кейін экономиканықалпына келтірген Жапония Олимпиадаойындарына қатысып, экономикалықбәсекеге қабілеттілік пен халықаралықаренаға оралу туралымәлімдеді. Бұл кезең кәсібисалада алға ұмтылатын әйелдерүшін де қолайлы болды.Сол алыс1960 жылдан бері жарты ғасырдан астам уақыт өтті,содан беріЖапонияның саяси аренасындаәйелдердің есімдері жиілейбастады. 2001-2006 жылдарыПремьер-Министр Д. Коидзуми басқарған кабинетте 8әйел министр жұмыс істеді. Бұл тарихтағы ең үлкен көрсеткіш.
19 шілде – Түркияда Қадырга фестивалі өтеді. Айтулы фестиваль күні әр жыл үшін ерекше. 2024 жылы бұл күн 19 шілдеге келіп отыр. Қадырга фестивалі (Кадирга фестивалі) — Түркиядағы ең танымал фестивальдердің бірі. Фестиваль өтетін таңғажайып таулы ландшафтыбар Қадырга үстірті Трабзон провинциясының Коня қаласынан 25 шақырым жерде орналасқан. Үстіртке іргелес аудандардың тұрғындары шілденің үшінші аптасында Үстіртке жиналып, үш күнді шулы көңіл көтерумен өткізеді. Кейбір фестиваль іс-шаралары бүгінгі күнге дейін сақталған ежелгі рәсімдерді қамтиды. Мысалы, қастық ұмытыладыжәне Қадырга аймағында тұратын қауымдастықтар арасында пайда болған аумақты жаулап алу үшін соғыс қимылдары тоқтатылады. Жыл сайын фестивальге мыңдаған адамдар, әртүрлі этникалық топтардың өкілдері күні бойы барабан, кеманч жәнеқарғыс дыбыстарымен тойлау және билеу үшінкеледі. Бір қызығы, түрік халықтық аспаптары символдық рөл атқарады. Қарғалар халық арасында шопан мүйізі деп аталады, ал ежелгі заманнан бері халық шопанның көмегімен отарды жинап, бағады деген сенім бар. Қадырга фестивалі биік таулы жайылымдарға жыл сайынғы жазғы қоныса ударуды білдіреді. Сондай-ақ, фестиваль бағдарламасы жергілікті тұрғындар ғана емес, туристер де қатыса алатын көптеген басқа іс-шараларды қарастырады. Сонымен, мұнда түрік әртістерінің түрлі концерттері, ұлттық билер мен көңіл көтеру кештері өтеді. Әрине, фестивальдің барлық қатысушылары мен қонақтары түрік халқының аспаздық дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарымен таныса алады.
19 шілде – Бельгияда «Гент» мерекелері өтеді. 2024 жылы бұл күн 19 шілдеге келіп отыр. Гент мерекелері (GentseFeesten) – жыл сайынғы он күндік мәдени фестиваль. Ол Бельгияның Гент қаласында (Шығыс Фландрия провинциясының астанасы) 160 жылдан астам уақыт бойы өткізіліп келеді. Ол Еуропадағы ең үлкен жәнеқ ызықты фестивальдердің бірі болып саналады. Бағдарламада тегін музыкалық қойылымдар, ашық би сабақтары, көше театрларының қойылымдары және т.б. өнер кештері болады. Іс-шара қаланың тарихи орталығында өтеді. Гент мерекелерінің тарихы ХІХ ғасырда басталды. Сол кезде Генттің әр ауданы жексенбіде өз мерекелерін атап өтті. Бұл әндермен, билермен және өзгермейтін сыралармен көңілді мерекелер болды. Дүйсенбіде көңіл көтеріп, көптеген қатысушылар жұмысқа әрен жетті. Бұл мәселеге тап болған қала басшылары ақылға қонымды болды. Алдын алуға болмайтын нәрсе-оны басқару керек. 1843 жылы Гент қалалық әкімшілігі барлық мерекелерді біржалпы фестивальге біріктіру туралы шешім қабылдады, оны жылына бір рет өткізу туралы шешім қабылданды. Алдымен ақсүйектермен халық бөлек тойлады, алайда біртіндеп фестиваль бір үлкен халықтық мерекеге айналды. Бірінші және екіншідүниежүзілік соғыста Гент мерекелері көпшілік деңгейде тойлана қоймады. Бірақ1960 жылдардың аяғына қарай Гент фестивальі қайта жанданып, әлемдегі ерекше көңіл кештерінің қатарына қосылды. Хиппилер Әулие Джеймс алаңына жиналып, музыка ойнады, ән айтты және көңіл көтерді. Бұл мереке үлкен хит болды. Сондықтан 1969жыл Гент мерекелерінің екінші туған жылы болып саналады. Өткен ғасырдың 90-жылдарында Гент қалалық әкімшілігі мерекенің мәдени бағдарламасына көбірек назар аударуды шешті. Мерекелер танымал бола бастады және фестиваль іс-шараларының саны өсті. Бүгінгі таңда Гент фестивалі-Еуропаның ең сүйікті фестивальдерінің бірі. Оған жыл сайын бір жарым миллионнан астам адам келеді. Фестивальдің жүрегі-қаланың орталық алаңы-әулие Джеймс алаңы. Мұнда көптегентегін қойылымдар бар: альтернативтірок топтары,этникалық топтар өнер көрсетеді, әр түрлі халықтардың музыкасы шырқалады, кабаре бағдарламаларын көрсетеді және диджейлер өздерінің таланттарын көрсетеді. Фестиваль бағдарламасында ақысыз концерттерден басқа ақылы бағдарламалар бар: джаз, заманауи электронды музыка, көше театрлары және қуыршақ театрлары. Бағдарламаға сонымен қатар классикалық және поп-музыкалықконцерттер, костюм шарлары,Тарихи шерулер мен от шашулар кіреді.
19 шілде Лаос Халықтық Демкоратиялық Республикасында Тәуелсіздік күні. Лаос Үндіқытай түбегінің ортасында орналасқан. Лаос солтүстіктен оңтүстікке, Меконға ағысы бойымен 1000 км-ге созылып жатқан кішігірім Азиядағы мемлекет. Территориясы Ұлыбританияның территориясымен ұқсас. Астанасы – Вьентян. 1975 жылдан бастап Лаос Халықтық демократиялық республикасы болып жарияланды. Мемлекет 13 провинцияға, бір қалалық округ және 1,5 мың бан-ауылдарына бөлінген. 1890 жылдарданбастап құрылған отарлықрежим екінші дүниежүзіліксоғысқа дейін, ЖапонияФранцуз Үндіқытайын басып алғанға дейін созылды. Лаосжапондармен ынтымақтастықта болған Вичиынтымақтастық Үкіметінің атынанбасқарыла бастады. 1941жылы 11 наурызда меконгтың оңжағалауындағы Лаос территорияларынТаиландқа беру туралыфранко-Таиланд келісімі жасалды (соғыс аяқталғаннанкейін оларЛаосқа қайтарылды). 1941 жылы29 тамызда Луанг Прабанг Корольдігінің үстінен Францияныңпротектораты туралы келісімге қол қойылды және Вьентьян, Хуайсай және Сиангхуанг провинцияларының Корольдігіне берілді. 1945жылы сәуірде, жеңіліске дейін Жапония Сисаванг Вонг Патшаны Луанг Прабанг Корольдігінің тәуелсіздігін жариялауға итермеледі, соданкейін бұлмәлімдеме бүкіл елге тарады. Шын мәнінде, Лаос жапондықпротекторатқа айналды. 1945жылдың аяғында корольбұл декларациядан бас тартып, Францияның отаршылдыққұқығын қайта мойындады.Жапондық оккупация жылдарындапайда болған Лао Итсалаұлт-азаттық қозғалысының ("еркін Лаос") әсерінен1945 жылықыркүйекте 1941 жылғы протектораттуралы келісім бұзылып, Лаос Корольдігініңбірлігі жарияланды. 1945 жылы 12 қазанда Патет-Лаоның ("Лао елдері") тәуелсіздігі жарияланып, халық өкілдерінің уақытша палатасы және патшаға қарсы Уақытша үкімет құрылды. 1946 жылы Франция Лаосқа әскерлер енгізді. Біріккен Корольдікке французодағы шеңберінде шектеулі автономия берілді және 1947 жылы 11 мамырда Конституция жарияланды, оған сәйкес монарх мәртебесі Луанг Прабанг патшасы ретінде танылды.Автономия туралы ұсынысұлттық қозғалыстың бөлінуінетүрткі болды. Оныңбасшыларының көпшілігі князьСуванна Фумадан кейінүкіметке кіру үшінВьентьянға оралды, бірақсолшыл ұлтшыл азшылықтобы (Патет-Лао), оның ішінде Ханзада Суфанувонгпен Кейсон Фомвихан Вьетнам –Вьетнамдағы азаттық қозғалысыменкүресті жалғастыруға шешім қабылдады.1949 жылы Франция Лаостың 19-ға дейінмүшесі болған французодағының құрамында Лаостыңтәуелсіздігін ресми түрде мойындады. Қазақстан Республикасы мен Лаос Халық Демократиялық Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1997 жылғы 19 қыркүйекте белгіленді. 2019 жылғы 21 желтоқсанда ҚР Вьетнамдағы Елшісі Е. Бажанов Лаос Халық Демократиялық Республикасындағы ҚР елшісі болып тағайындалды. Лаос Халықтық Демократиялық Республикасының Ресей Федерациясындағы Елшілігі Қазақстанның мәселелеріне жетекшілік етеді. 2003 жылғы 27 тамызда Алматы қаласында теңізге шыға алмайтын дамушы елдер, дамушы транзит елдері, донор елдер министрлерінің және қаржыландыру және даму мәселелерімен айналысатын халықаралық мекемелер өкілдерінің халықаралық кеңесі шеңберінде транзиттік тасымалдар саласындағы ынтымақтастық туралы мәселе бойынша ҚР Сыртқы істер министрі Қ. Тоқаев Премьер-Министрдің орынбасарымен кездесті - Лаос Сыртқы істер министрі Сомсават Ленгсават. Тараптар Қазақстан мен Лаос арасындағы ынтымақтастықтың перспективаларын екіжақты форматта да, өңірлік халықаралық ұйымдардың, атап айтқанда ШЫҰ мен АСЕАН-ның өзара іс-қимылы шеңберінде де талқылады. Лаос пен Қазақстан теңіздерге қол жеткізе алмайтын елдер санатына кіреді, нәтижесінде жалпы мәселелерді шешу бойынша күш-жігерді үйлестіру өте өзекті болып көрінеді. 2008 жылғы 16 қазанда Астанада Лаос Сыртқы істер Вице-министрі Пхонгсавата Тупой бастаған делегация Азиядағы ынтымақтастық диалогының Сыртқы істер министрлерінің 7-ші кеңесіне қатысты.2015 жылғы 13 тамызда ҚР Президентінің Арнайы өкілі, ҚР Сыртқы істер министрінің орынбасары А.Мусинов Лаосқа барып, ел Президенті істері министрі Ф. Боуфамен кездесті. Кездесу барысында А. Мусинов ҚР Президенті Н.Назарбаевтың 2017-2018 жылдарға арналған БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі лауазымына Қазақстанның кандидатурасын қолдауға қатысты Лаос Президенті Тюммали Сайнасонға жолдауын табыс етті. Ф. Боуфа ҚР Президенті Н.Назарбаевтың бастамаларын және оның халықаралық аренада да, өз халқының алдындағы да сіңірген еңбегін жоғары бағалады және Лаос тарапы Қазақстанның кандидатурасының пайдасына дәлелдерді ескеретініне сендірді. 2018 жылғы 18-21 қазанда Әлеуметтік және мәдени істер комитеті төрағасының орынбасары М. Жапоахер бастаған Лаос Ұлттық Жиналысының делегациясы "жастарға Инвестициялар"халықаралық конференциясына қатысу үшін Астанаға барды. 2019 жылғы 22-25 қыркүйекте Астанаға парламенттік экономика, технологиялар және қоршаған орта Комитетінің төрағасы Бунпон Сисолат мырза бастаған Лаос Ұлттық Ассамблеясының (бір палаталы парламент) делегациясы келді. ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің соңғы деректері бойынша Қазақстан мен Лаос арасындағы сауда айналымы 2019 жылы 941,9 мың долларды құрады. АҚШ долларын құрады, ол 99% - ға қазақстандық импорт есебінен тұрады. 2018 жылдың қорытындысы бойынша ҚР Лаоспен сауда-саттығы 595 мың долларды құрады. АҚШ. 2017 жылы тауар айналымы 359 мың долларды құрады.. 2016 жылы - 57,7 мың доллар. АҚШ долл., 2015 жылы - 69,9 мың АҚШ долл. АҚШ. Осы жылдар ішінде сауда тек ҚР-дағы импортпен көрінеді.
