Тамыздың аяғында түркі әлемінің рухани астанасы – Түркістан қаласында Өзбекәлі Жәнібековтың 90 жылдығына арналған дөңгелек үстел, тақырыптық көрме, Жәнібеков туралы «Ұлттың ұйытқысы» кітабы сынды естелік шаралар және «Тұран» этнографиялық тобының концерті өтті. Өзбекәлі Жәнібековтің Түркістанға тікелей қатысы бар: ол өткен ғасырдың 70-ші жылдары Қожа Ахмет Яссауи кесенесін қалпына келтірудің бастамашысы болып, Әулиенің кесенесі негізінде «Әзірет Сұлтан» мұражай-қорығының құрылуына үлкен үлес қосты. Ұлттық мәдениеттің жандануына ерекше үлес қосқан қайраткердің мұрасын насихаттау мақсатында Мәдениет және спорт министрлігі «Рухани қазына» республикалық фестивалінде Өзбекәлі Жәнібеков атындағы арнайы сыйлық тағайындады. Мәдениет және спорт министрі А.Р. Райымқұлованың тапсырмасы бойынша Түркістан облысында Арыстанбаб кесенесінің жанында орналасқан Өзбекәлі Жәнібековтің кесенесі Отырар музей-қорығының қарамағына беріледі.
Өзбекәлі Жәнібеков 1931 жылы 28 тамызда Түркістан облысы Отырар ауданы Сарықамыс ауылында дүниеге келген. Оның балалық шағы қазіргі балалардыкындей болған жоқ. Бала кезінде ол жеке қалып, оқуға көңіл бөле алатын кештерді ұнататын. Кезекті тапсырмаларды орындағаннан басқа ол бұл уақытты мектеп кітапханасынан сұрап алған кітаптарды оқуға арнайтын. Солардың арқасында ол қиялына ерік беріп, арманның асқарына шығатын.
Өзбекәлі бала кезінен пысық болды. Ол еріну дегенді білмейтін, қолға алған кез-келген шаруаны аяғына дейін тап-тұйнақтай қып бітіретін. «Менің Өзбекәлім әл-Фарабидің отанында туды, Алл қаласа, әл-Фараби сияқты қайраткер болады»,-деп отырады екен әкесі. Оның оқуы үшін барлық жағдайды жасайды. Мектеп жылдарында ол үлкен белсенділік танытқан, іс-шаралар өткізген, ересектерге көмектескен. Бірде мектепте концертке дайындық болады, ол кезде ол 5-ші сынып оқушысы болатын. Концертте алғаш рет сол кезде танымал паровоз туралы әнді орындайды. Концертке келгендер: «мына баланың болашағы бар, әртіс бола алады»,-деседі.
Өзбекәлінің жастық шағы соғыстан кейінгі кездерге тура келеді. «Тағдыр тағылымы» деген кітабында Ө.Жәнібеков өзі жазғандай, олар әлемге басқаша көзбен қараған адамдар ұрпағының өкілдері болатын. Шынында да, соғыс кезінің балалары әлемдегі ең үлкен елдің тарихының, ақырында оның ыдырауының куәгерлері болды.
Соғыстан кейінгі жылдары қызу еңбек жолы басталады, алдымен қарапайым мұғалім, содан кейін Қазақстан комсомол комитетінің бірінші хатшысы, облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары, көрнекті партия қайраткері, Мәдениет министрінің орынбасары болып, кейіннен осы министрлікті басқарады, содан кейін ҚКП ОК идеология жөніндегі хатшысы болып тағайындалады. Құзыреттілік, бастамашылдық, жауапкершілік мансапта биіктерге жетуіне көмектеседі. Өзбекәлі Жәнібеков осындай қасиеттерді әрқашан қол астындағыларға қолдануға тырысты.
Ө. Жәнібеков баршаға ашық болды, оған шайға келу үшін бар болғаны телефон соғып, кездесу туралы келісу ғана керек болатын. Бірақ ол өте қатал да бола білетін, нағыз антибюрократ ретінде ол тек жанындағыларға ғана емес, өзіне де талапшыл болатын. Ол еңбек жолының ең басынан бастап-ақ формализмге жаны қас болды.
«Комсомолда істеген кезінде, ол ерекшелікті талап ететін, егер кеш өткізетін болсаң, кез-келген іс-шара із-түзсіз жоғалып кетпейтіндей, жастардың жүрегінде жарық сәуле қалдыратындай болсын деп талап ететін»,- деп еске алады әріптесі, комсомолдың қалалық атқару комитетінің бірінші хатшысы Ғайникен Бибатырова.
Кейін Қазақстан комсомолы ОК-нің бірінші хатшысы болған кезінде қазақстандық қыз-жігіттердің өсуіне көмектеседі. Мысалы, АҚШ-қа барған кеңес жастарының алғашқы делегациясының құрамында Евгений Евтушенко, Роберт Рождественский сияқты атақты адамдармен қатар, біздің Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев та болды. Ол кезде Олжас Сүлейменов, Молдағалиев және Қазақстан поэзиясының қазіргі көптеген ақсақалдары Лениндік комсомол сыйлығының лауреаттары болған. Өзбекәлі Жәнібеков өте дарынды, талантты және үлкен еңбекқор адам болды. Ол ешқашан жеке басын ойламайтын, таңнан кешке дейін тыным таппай еңбектенетін, оның қаламынан шыққан қағаздарды ешкім ешқашан түзетпейтін, өйткені ол кейін ұятқа қалмас үшін әр сөзіне, әр сөйлемге мән беретін. ді, сондықтан ол ұялмайды. Қатал мінезді болғандықтан, көзі тірісінде көп адам одан именетін, еңбекқор адамдарды жаны сүйіп, жеңіл өмір сүргісі келетіндерді жақтырмайтын.
Өзбекәлі Жәнібековтың есімі Торғай өңірінде баршаға таныс. Осы бір берекелі өлкенің жұртшылықты баурап алуында Өзбекәлі Жәнібековтің еңбегі зор. Өзбекәлі Жәнібеков Қазақстан ЛКЖО Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып тұрған кезінде, Торғай облысы құрылып, оны Қазақстан Коммунистік партиясы Торғай облыстық комитетінің идеология жөніндегі хатшысы етіп жібереді. Сол кездегі торғайлық жастар үшін бұл нағыз сый еді. Көпшілігі сол кезде: «жастарға қамқорлық танытып, қазақстандық жастарды қорғайтын адам келді»,-деген. Жаңа лауазымға келісімен Өзбекәлі Торғай облысына қарайтын аудандардың Комсомол комитетінің бірінші хатшыларын қанатының астына алады. оларға інілеріндей, балаларындай қарайды. Өткізілетін барлық іс-шараларға ұлттық мән, ұлттық деңгей бере қарап, ұлттық мәдениеттің дамуына аса назар аударған. Мәдениет ақыл-ойды, ең жақсы адами қасиеттерді дамытады, халықтың ішкі әлемінің дамуына ықпал етеді. Өзбекәлінің басты жетістіктерінің бірі - мәдениеттің дамуына ұлттық тұрғыдан ықпал етуі. Ол іс жүзінде мүмкін емес нәрсені жасады, тіпті мүмкін емес деген армандар орындалды. Не істесе де, ол алдына биік меже қойды. Жәнібеков қазақ жерін бөліп-жармады. Торғай даласына келген бұл бірегей адам Торғай облысының нағыз патриоты болды және өнеркәсіптік қала мәртебесін көтеруге барынша тырысты. Ол үшін «периферия» деген ұғым мүлде болған жоқ. Оның үлкен күш-жігерінің арқасында елге аса танымал емес аймақ өзінің шығармашылық әлеуетімен жарқырай түсті. Ол шынымен де кеңестік номенклатура өкілінің әдеттегі көрінісіне сәйкес келмейтін. Осылайша Өзбекәлі директивалар мен қаулыларсыз шағын ғана Арқалық қаласында жаңғырған ұлттық мәдениеттің аралын қалпына келтіре алды.
Өзбекәлі Жәнібеков өзіне сеніп тапсырылған бөлімшелердің қызметінің барлық қыр -сырын түсінуге тырысты. Репетицияларға қатысып, репертуарға, костюмдер мен реквизиттердің сапасына, орындау деңгейіне қызығушылық танытты. Өзбекәлі Жәнібеков халқының мәдени мұрасын жақсы көрді, ұлттық шығармашылықтың көптеген салаларын түсінді және сонымен бірге қазіргі заманғы және өзекті барлық жаңа нәрселерге қызығушылық танытты.
Өзбекәлі Жәнібековтың көмегімен Арқалықта тұңғыш қазақ кәсіби театры пайда болды. Оның актерлік құрамы толықтай М.С. Щепкин атындағы Мәскеу театр училищесінің түлектерінен жасақталды, актерлер Өзбекәлі Жәнібековтің шынайы қамқорлығын сезінді, оның қолдауымен пәтерлер, облыстық партия комитеті хатшысының нұсқауымен сол кезде тапшы қой терісінен тігілген жылы тондар берілді.
«Шертер» ансамблінің орындауындағы музыка ерекше болып көрініп, халық музыканың ерекше дыбысына таң қалатын. Музыканттарды Болат Сарыбаевтың өзі іздеп, ұлттық стильде орындайтын бірнеше аспапшыны табады. Бірақ оларды ілгерілету өте қиын болды. Бұнымен Өзбекәлі Жәнібековтың өзі айналысты. Мәдениет министрі ретінде Алматыға келгеннен кейін 1981 жылы көптеген ұлттық аспаптар қойылған Ықылас атындағы музыкалық аспаптар мұражайын ашады. Музей қызметкерлері арасынан «Сазген сазы» ансамблі құрылады. Кейін ол Алматы облысына көшіп келіп, облыстық атқару комитетінің комитетін басқарған кезде Сүйінбай атындағы Алматы облыстық филармониясының жанынан «Адырна» ансамблінің, «Алтынай» би ансамблінің, «Аркас» эстрадалық тобының құрылуына жәрдем көрсеткен.
«Шертер» ансамблінің домбырашысы Абжан Сәрсенбаев студияны бітіргеннен кейін Арқалық қаласына келіп, Торғай облыстық филармониясының жанындағы «Шертер» ансамблінің солисті болып орналасқанын еске алады. сол кезде ол Өзбекәлі Жәнібековпен танысады. Бастапқыда костюм, аспап, тіпті пәтер жағы да қиын болады. Өзбекәлі тек «Шертер» ансамблінің әртістеріне ғана емес, жалпы бәріне көмектесуге тырысады. Ол жергілікті театрдың әртістеріне пәтер алуға көмектеседі, сахна әртістерінің қамқоршысы болады. Өзбекәлінің тағы бір жақсы қыры – ол барлығына, сахна мәдениетіне, сахналық костюмдерге өте талапшыл болды. Егер әртістер тек сахнада ғана емес, тіпті күнделікті өмірде де қалай болса, солай киініп жүретін болса: «жұрт сендерден үлгі алады, мәдениеттірек болыңдар», -деп ескерту айтатын.
Өзбекәлі Жәнібеков идеология жөніндегі хатшы болып жұмыс істеген кезде қазақтың ұмытылған салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, музыкалық аспаптарын жинай бастайды. Мұражайларда ол қазақ кілемдеріне, тақыр кілемдеріне үлкен мән береді, сонымен қатар өрнектер мен әшекейлерге де көп көңіл бөледі. Осының бәрі іске жарап, кейінгі ұрпаққа үлгі болуы үшін көп жұмыс жасайды. Бұрын барлық ұрандар тек орыс тілінде жазылған, ол ауданның барлық совхоздарын ұранды тек қазақ тілінде жазуға шақырады. Жергілікті халық бұған қатты қуанып: «қазақ келді»,-деп мәз болысады. Шын мәнінде, бұл адам көп нәрсе жасады, ұмытылған дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарға назар аударды, музыкалық аспаптарды жинады, іздеді, тым ескілерін қайта қалпына келтіреді. Өзбекәлі Жәнібеков кедергілерді жеңе білді, ол ешқашан өз міндеттеріне салғырт қарамады, мұражай қорын қалыптастыруға, экспозицияларды құруға, ғылыми-зерттеу экспедициялары мен көшпелі көрмелерді ұйымдастыруға өзі қатысты. Ол өзінің әр қызметтік іссапарынан жәдігерлер тиеп қайтатын. Қазақ ою-өрнегінің білгірі болғаннан кейін, кілемдерді жеке өзі жинаған.
Жалғасы бар.
