«Сібірдің автономды құрылысы туралы» қаулы қабылданғаннан кейін, 1917 жылдың қазан айында Томскіде I Сібір облыстық съезі өтті. Онда Сібірде өзінің заң шығарушы, сот және атқарушы билігін енгізу, Сібір облыстық думасы мен министрлер кабинетін ашу қажеттілігі туралы шешім қабылданады. Бұл съездің ұйымдастыру ісімен «Известия Сибирского организационного комитета» атты жаңа сібірлік газет айналысты. «Известия ...» беттерінен Сібір Ресейдің саяси және экономикалық колониясы ретінде айтылды, сондықтан Сібірді Ресейден бөліп алу немесе оған автономиялық мәртебе беру туралы идеялар айтылды. Қазіргі Қазақстанның бір бөлігі, сол кездегі әкімшілік бөлініске сәйкес, Сібірдің құрамына кірген, сол себепті де газет Сібір аймағындағы қазақ халқы туралы жиі жазды. Сонымен, «Известий Сибирского организационного комитета» газетінің 1917 жылғы 8 қыркүйектегі бірінші санында Д.Портнягиннің «Сібірдің жергілікті тайпаларының автономиясы» атты мақаласы жарық көрді, онда автор Сібірдің басқа халықтарымен қатар қазақтар және олардың автономия алу мүмкіндігі туралы да жазған. Qazaqstan Tarihy порталы оқырмандарды осы мақаламен таныстырады.
Портнягиннің айтуы бойынша 1917 жылдың қыркүйегіне қарай Сібір мен Түркістан өлкесін 78 үлкенді-кішілі байырғы тайпалар мекендеген. Сібірдің байырғы тұрғындарының этнографиясы туралы сол кездегі кең көлемді әдебиетке және осы ұлттарды зерттеушілердің егжей - тегжейлі жұмыстарына қарамастан, Сібірдің байырғы тұрғындарының этнографиялық құрамы туралы мәселені антропологиялық және лингвистикалық екі мектепке жатқызуға болар еді. Бұл зерттеулердің мәліметтері Сібір тайпаларының бес негізгі тайпалық топқа - түріктер, моңғолдар, финдер, тунгустар және эскимостар мен американдық моңғолоидтарға жақын арктикалық гиперборейлерге жататындығын анықтады.
Осы тайпалардың автономды құрылымы саласындағы практикалық сұрақтарды кеңейту үшін автор, ең анықтаушы ретінде лингвистикалық ерекшеліктерді артық көрді. Ол кезде құрамы жағынан ең көп жергілікті тайпалардың басым бөлігі ауызекі тіл мен дін бойынша топтастырылған. Жергілікті тайпалар түркі, түркі-парсы, моңғол, тунгус, самойед-остяк (фин) және Сібірдің Қиыр Солтүстік шығыс тілдерінде сөйлеген. Төменде аталған тілдердің шағын кестесі, сонымен қоса осы тілдерде сөйлеушілердің қандай діндерді ұстанғаны келтірілген.
Сібір облыстық съезі ұлттың өзін-өзі анықтау қағидатының үстемдігін жариялады, сондықтан тіл мен дін кішігірім ұлттарға еркіндік беру үшін қызмет ететін негіз болды. Ұлттың өзін-өзі анықтау қағидаты Сібір облыстықтарының ұзақ уақыт талқылағанын және қоғамдық ұйымдар өкілдерінің Сібір конференцияларының қарарында өз көрінісін тапқанын атап өткен жөн. Конференция мәселесі жергілікті сібір тайпалары жеке-аумақтық және экстерриториялық автономия алуы керек деп шешілді.
Конференция отырыстарының бірінде профессор П. П. Гудков өзінің геологиялық-топографиялық сөзінде Сібір Енисей меридианымен және ендік бағытта Ұлы Сібір жолының магистралімен бөлінген төрт аймаққа бөлінетінін атап өтті. Осы төрт аймақтың әрқайсысы да өз автономиясын ала алатын.
Соған қарамастан, Портнягин жергілікті Сібір тайпаларының аумақтық автономды топтарының шекараларын біршама басқаша көрсетті. Ол оларды былайша бөлді: біріншіден, Әмудария мен Сырдарияның шыңдары, бүкіл Арал-Каспий ойпаты, Ферғана, Сырдария, Жетісу, Ақмола және Торғай облыстары; екіншіден, Ертіс, Обь, Том және Енисей өзендерінің шыңдары; үшіншіден, Обь-Енисейдің төменгі ағысы; төртіншіден, Даурия; бесіншіден Якутск облысы және алтыншы Камчатка.
Татарлар, парсы қандас халықтар мен тунгус тайпалары экстерриториялық өмір сүрулері керек болды. Кейбір жерлерде соңғылары шағын автономды учаскелерді алады деп жоспарланған, бірақ жалпы алғанда, олар экстерриториялық түрде байланысатын болады. Мұндай құбылыс сол жылдардың өзінде байқалған болатын. Томск және Алтай губернияларын мекендеген «Томск» татарларын Томск губерниялық мұсылман кеңесі байланыстыратын, олар Томскіде бүкіл Сібір татарларын біріктіру мәселесі бойынша Бүкіл Сібір мұсылмандар съезін шақыру туралы шешім қабылдайды. Съезді шақыру күні Бүкіл Сібір құрылтай съезі қарсаңында өтетін және онда сайланған татар ұйымдарының өкілдері тікелей Бүкіл Сібір құрылтай съезіне баратындай етіп жоспарланған болатын.
Өкінішке орай, Сібірдің жергілікті тұрғындарының ең маңыздысы болған қазақтар өз өкілдерін Сібір Конференциясына жіберген жоқ. Бұл ретте, 1905 жылы 28-29 тамыздағы Сібір съезіне Әлихан Бөкейханов делегат болып қатысты.
Портнягин жазғандай, қазақ халқы өздерін «қырғыз» деп атаған қара-қырғыз және өздерін «қазақ» деп атаған қазақ-қырғыз деген екі тайпаға бөлінді. Олар өз кезегінде олардың ішіндегі ең маңыздылары «Қыпшақ, Арғын және Найман, Керей мен Үйсін» деп аталған руларға бөлінді. Орыстар қырғыздар деп атаған халықтың Сібір мен Түркістан өлкесінде 4 миллионға (3 898 531) жуық өкілі болған, олар негізінен түркілердің арғы отаны болған ежелгі Тұранда немесе Түркістанда өмір сүрген. Әмудария және Сырдария өзендерінің жоғарғы ағысын, Алтай мен Тянь-Шань тауларының сілемдерін қара қырғыздар мекендесе, осы өзендердің төменгі ағысын, Ембі, Сарысу өзендерін және оған іргелес жатқан даланы қазақ-қырғыздар мекендеді. «Қырғыздар» негізінен көшпенділер болды, дегенмен тек жатақтар деп аталатын кедейлер ғана емес, сонымен қатар бай мал өсірушілер де қолайлы жерлерде егіншілік мәдениетіне көшкен. А. Кауфман былай деп жазады:
«Көшпелі өмір салты мен көшпелі шаруашылық табиғи жағдайларға, әсіресе климат пен өсімдік жамылғысының сипатына өте тәуелді. Көшпелі өмір - бұл адам мен оның шаруашылығының табиғатқа үздіксіз бейімделуі, ол оған толықтай үстемдік етеді және көшпенділер оған толықтай бағынады».
Бұл көшпелі тайпалардың автономиясын құру қажеттілігін анықтау үшін жеткілікті болды. Ақмола және Семей облыстарында қазақтарда халықтың саяси арманын білдіретін қырғыз депутаттарының Кеңестері болды.
Содан кейін Портнягин Алтай, Кузнецк Алатауы және Минусинск өлкесін мекендеген келесі түркі халықтарын сипаттауға көшеді. Бұл халықтар ішінара көшпелі малшылар, ішінара аңшыар, ішінара отырықшы егіншілер болды. Олардың барлығы келесідей ұйымдастырылды; Томск және Алтай губернияларының жергілікті тұрғындары Таулы Алтай Думасына; Енисей, және олармен бірге Уряхайлар - Минусинск жергілік Халық Басқармасына біріктірілді. Соңғылары, төңкеріске дейін де, олардың жерлерін заңсыз тартып алғаны үшін орыстарға дұшпандық танытатын, бірақ бұл олардың Ресей бодандығына көшу туралы келіссөздер жүргізу үшін Петроградқа депутат жіберулеріне кедергі болмады. Монғол тайпаларының бұл одақтарға қатысуы, егер олардың ғасырлар бойғы байланысын, ортақ мәдениетін ескеретін болсақ, түсінікті болады.
Бұл халықтардың өкілдері Сібір конференциясының отырыстарына қатысып, біртұтас Сібір Думасын қолдады. Әсіресе байырғы халықтардың автономиясы мәселесінде минусиндердің өкілі Майнагашев жан-жақты сөйледі. Ол халықтарды автономды топтарға біріктіру жоспарын жасады және алғашқы уақытта олардың ең артта қалғандары автономия туралы толық ойламағанын және автономия сепаратизм емес, тек сібірлік шаруалармен жақын және тату өмір сүрудің бір түрі екенін айтты.
Сібірдің солтүстік-шығысын ықшам мекендеген түркі халықтарының соңғы үлкен тайпасы якуттар болды (227 592). Олар да Сібір конференцияларына қатыспады, алайда олар жалпы Сібірдің және оның жекелеген ұлттарының автономиясы мәселесі бойынша Сібір конференциясына бағытталған жеделхаттарында өз ойларын анық білдірді.
200 мыңға жуық адамнан тұратын бурят халқы ежелгі және ерекше мәдениеті бойынша өте жоғары. Портнягиннің пікірінше, бұл халық бір секундтың ішінде өзін-өзі басқаруды ұйымдастыра алады. Конференцияда буряттардың өкілі Вампилун Боэртан:«Орыстар бұратана халыққа жоғарыдан қарамасын, олар одан бір нәрсе үйрене де алады. Сібір халықтарының татулықта өмір сүруіне келетін болсақ, бұл централистік мемлекеттің ескірген формаларында мүмкін емес; халықтардың автономиясы негізіндегі федеративті жүйе ғана жеке облыстардың да, бүкіл мемлекеттің де өркендеуіне күшті серпін береді»,-деген.
Аталған жергілікті халықтар Сібірдің ең көп және мәдениетті халықтары болды. Олардың бұрыннан-ақ өзінің зиялы қауымы, өзін-өзі басқару аппараты және кодификацияланған құқығы болды.
Д.Портнягин көбіне көшпелілер ауылшаруашылық мәдениетке қабілетті болды деп жазды. Оның пікірінше, олардың арасында таптық дифференциация болып өткен, мұны олардың өмірі мен экономикалық жағдайын зерттеушілер (мысалы, Кауфман, Шкапский, Гродеков, Серошевский) атап өткен. Портнягиннің айтуы бойынша, оларға прогресс пен өркениет жолында кең қақпалар ашатын және оларды сібірлікпен тығыз байланыстыратын автономия ғана жетіспеді.
