Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса, оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады.
Міржақып Дулатұлы

ҚарЛаг. Талайларға болған тозақ

1822
ҚарЛаг. Талайларға болған тозақ - e-history.kz
83 жыл бұрын дәлірек айтсақ 1931 жылы Қарағанды еңбекпен-түзеу лагері ұйымдастырылды. Қарлаг жүйесі саяси қуғын-сүргін құрбаны болған мыңдаған жазықсыз адамдардың тартқан азабына тозақ болды.

Қазақстар, немістер, украиндар, поляктар, еврейлер, шешендер, француздар, итальяндықтар, жапондықтар, латыштар, эстондар секілді көптеген ұлт өкілдері НКВД-ның абақтысына топырлап түсе берді.

Қарлаг — Қазақстанның Қарағанды облысындағы ГУЛАГ-тың ең ірі еңбекпен-түзеу лагерлерінің бірі болды.Ол, 1931 жылдың 19 желтоқсанында ұйымдастырылып, орталығы Қарағанды қаласынан 45 шақырым жердегі Долинка ауылында орналасты.


1940 жылғы Қарлагтың аумағы: 1 780 650 гектарды құрап, солтүстіктен оңтүстікке дейін 300 шақырым, шығыстан батысқа дейін 200 шақырым жерді алып жатты.

Аталмыш лагерді ұйымдастырудағы басты себептердің бірі — Орталық Қазақстанда жедел қарқынмен өсіп келе жатқан көмірлі-металлургиялық өндіріс орындары: Қарағанды көмір бассейні, Жезқазған және Балқаш мыс балқыту комбинаттары үшін ірі азық-түлік базасын құру болды.

1931 жылдан бастап Поволжье, Пенза, Тамбов, Курск, Воронеж, Орлов облыстарында тұрған кедей шаруалар тұтқынға алына бастады. Қазақстанды қоныстандыру үшін Ресейдің орталық аудандарымен теміржол қатынасын орнату керек болды. Қарлагтың алғашқы тұтқындарды, Ақмоладан (қазіргі Астана) Қарағанды қаласына дейін жол салуға жіберді.

1931 жылдың мамырында темір жолының құрылысы аяқталды.Осыдан кейін Қарағанды облысына және Осакаровка ауданына жол салушыларының отбасыларын қоныс аударды.

5bbcb6da50a317a3185ce330fc7ccc9c.jpg

1931 жылдың күзінде 52 мың отбасы Орталық Қазақстанға жеткізілді. Бұзауларға арналған вагондарға лық толған отбасылар лек-легімен елімізге, ағыла бастады. Вагондардың ішінде жүкті әйелдер мен емізетін аналар, кішкентай балалар, қарттар болды. Сапар уақытында көптеген адам қайтыс болып кетті. Вагондарда марқұмдар мен тірі адамдар бірге барар жеріне дейін бірге жетсе керек.
c882c3185986d283bba992e2d347ca59.jpg

Тірі боп қалғандардан дені сау, мықты адамдар іріктеліп алынды. Оларға ауыр жұмыстар жүктелді. Қарағанды-Балқаш бағытындағы жолды салып, қиналып еңбек етті. Еңбек жағдайлары нашар болды. Күнделікті орнатылған тамақ жұмысқа жарамаған нормасын істей алмаған адамдарға аз мөлшерде берілді. Осылайша, ауыр жұмыстан қатты қажыған адамдар бірден жан тапсырып отырды. Мұндай жайт сирек емес еді. Қайтыс болған адамдардың денелерін теміржолдың төсеме үймесіне салып, бірден (жермен-жексен етіп) көміп тастап отырған.
f0d38015361fcf401444ec615dedd626.jpg

Қарлагтың қарауында шынайы өкілеттігі, қару-жарағы, транспорт көліктері, поштасы, телеграфы болды. Қарлагтың жан-жағында 200–400 шақырым радиуста биік қоршаулармен оқшауланған. Көшпелі сот алқасы жұмыс істеді. Сот үкімі мекеме қабырғасында орындалып жатты. Айыпты деп танылған адамды тізеге отырғызып, қазылған шұңқырдың алдында қойып, атып тастаған. Осылай, атып тасталған адамдарды «Қайтыс болды» деген грифі бар тізімге енгізе берген.
635ce38f78eec209934142a50385f483.jpg

Қарлаг шаруашылығы тез дамып, өркендеді. Себебі, Қарлаг тұтқындары бүкіл әлемге танымал ғалымдар, әскери қолбасшылар, мәдениет және саясат өкілдері мен басқа белгілі тұлғалар еді.

Осылайша, Қарлаг тозағына бір миллионға жуық адам түскен. Еңбекпен-түзеу лагерінің ақпараты құпияландырылған, әйтсе-де аталған мекеменің тозағынан құтыла алмаған адамдардың саны одан да көп болуы мүмкін.Арада бірталай уақыт өткенімен лагердің тұтқындары ішінде саяси тұтқындардың саны азайып кеткен екен.

Қарлаг 1959 жылдың 27 шілдесінде таратылды.



Автор:
Сауалнамалар
Мектептердегі тарих пәнін оқыту деңгейін қалай бағалайсыз?