Қазақ жерінің мұнайға бай екендігі туралы мәліметтер 1717 жылы І Петрдің жарлығымен Астраханьдан Хиваға жіберілген орыс экспедициясының жазбаларында кездеседі және олар Атырау облысының аумағынан өтіп бара жатып, осы жер туралы жалпы географиялық және гидрогеологиялық деректерді, оның ішінде мұнай туралы мәліметтерді жинаған.
Орал-Ембі ауданына XVIII және XIX ғасырдың бірінші жартысында көптеген зерттеушілер келді. Олар өз жазбаларында гидрографиялық және топографиялық мәліметтерді, сондай-ақ пайдалы қазбалар туралы қысқаша геологиялық мәліметтерді келтірді. XIX ғасырдың екінші жартысында геологиялық зерттеу басталды, ғалымдар бұрыннан белгілі кен орындарын сипаттап, аймақтың табиғи-климаттық ерекшеліктерін сипаттады.
Ембі мұнай кәсіпшілігін дамытудың басталуы шағын ресейлік кәсіпкерлердің қызметімен байланысты. Отставкадағы офицер Леман Ембінің алғашқы мұнай кәсіпшілігі кеңсесі «Леман және Коны» құрды (1898-1909). Компания Орал облысының Гурьев және қалмақ уездерінің алты болысында үш жылға пайдалы қазбаларды іздестіру мен барлау өндірісіне айрықша құқық алды. Концессия 24 мың шаршы метр аумақты қамтыды. Оңтүстік Ембідегі Қарашүнгүл кен орнында 1899 жылы 13-18 Қарашада 25 мың тоннаға жуық жеңіл мұнай тастаған алғашқы газ-мұнай субұрқағы соғылды. Осылайша Қазақстанның мұнай байлығын игеру басталды.
Леман и Ко компаниясы билікке концессияны шетелдік капиталға сатуды немесе аралас қоғам құруды ұсынды. 1907 жылы Леман шетелдік кәсіпкерлермен келіссөздерді бастады — алдымен ағылшын, содан кейін неміс және швейцариялық синдикаттармен. Ресейлік кәсіпкер Леманның ұсынысы ағылшындарды қызықтырды. Олар өздерінің инженерлері мен геологтарын Орал-Ембі ауданына жіберді және ол жақта мұнайдың көп қоры бар екендігіне көз жеткізіп, Леманнан мұнай концессияларына құқық сатып алды. 1911 жылы 29 сәуірде Доссор трактіндегі № 3 ұңғымадан биіктігі 20-25 м болатын қуатты субұрқақ соғылды. Оның сапасы өте жақсы болды, керосин мөлшері 70 пайыздан асты. Осылайша Ембіде ірі өнеркәсіптік өндірістің басталуы белгіленді. Ембі мұнайының айналасында керемет дүрбелең пайда болды, әлемдік биржалардағы акциялар бағамының өсуі үшін үлкен мұнай теңізі, үздіксіз субұрқақтар, екінші Баку, мұнайдың жоғары сапасы және оның таяз орналасуы туралы қауесеттер тарады. Лондон биржасында Ресейдің мұнай байлығын игеруге арналған 5 миллион фунт стерлингке (47 миллион рубльден астам) жаңа акциялар шығарыла бастады.
1910-1913 жылдары ірі акционерлік мұнай компаниялары пайда болды. Олар: Батыс-Орал жауапкершілігі шектеулі мұнай қоғамы (1912 ж.), Орталық Орал-Каспий қоғамы (1912 ж.), Лондонда 1914 ж. тіркелген Каспий мұнай компаниясы, «Ембі» мұнай-өнеркәсіп және сауда акционерлік қоғамы (1911-1919 жж.). Оның негізгі капиталы 6 миллион рубльді құрады, оның ішінде ағылшындардың үлесі — 2,5 миллион рубль немесе акциялардың 42,5 пайызы «ағайынды Нобель серіктестігіне» тиесілі болды. Акциялардың тағы бір бөлігі немістер мен француздарға тиесілі болды.
1911 жылы өнеркәсіптік маңызы бар мұнай кен орны - Доссор ашылды; 1913 жылы әйгілі «Нобель» компаниясы екінші кен орны - Мақатты ашты. 1914 жылы осы екі кен орнында 200 мың тоннадан астам мұнай өндірілді. Көлік қатынасы болмағандықтан, алғашқы мұнай кәсіпшіліктері өндірілген мұнайды Хиваға және Каспий теңізінің жағасында «Ракушинок» портына сату үшін арнайы қапшықтарға салып, алып кететін.
20-шы жылдардың ортасынан бастап кең ауқымды геологиялық зерттеулер басталды. Каспий маңы геологиясын зерттеуге көрнекті ғалым академик И.М. Губкин үлкен үлес қосты.
20-шы жылдардың аяғында Каспий маңы ойпатының оңтүстік бөлігінде 300-ден астам күмбез анықталды. Сонымен бірге геологиялық, сейсмикалық картаға түсіру, соққыдан айналмалы бұрғылауға көшу болды. Білікті жұмысшылар мен инженерлік кадрларды даярлау қазақ жастарын тарта отырып, сол жерде жүзеге асырылды-осылайша бұрынғы көшпенділер мен малшылар мұнайшы болды. Мұнайшылардың бүкіл әулеттері Балғымбаевтар, Чердабаевтар, Өтебаевтар, Досмұхамбетовтар және т.б. дүниеге келді, олардың үшінші және төртінші ұрпақтары қазіргі уақытта геологиялық барлауда, мұнай өндіруде жұмыс істейді, шетелдік компанияларда жаңа технологияларды игеруде.
Жергілікті тұрғындар арасында мұнай өнеркәсібіне қызмет көрсететін алғашқы кәсіпкерлер пайда болады. Қазақтар шағын бизнес барысында Жеке кәсіпкерлікті жүргізу тәжірибесін, дағдыларын, практикасын қабылдап, орыс және ағылшын тілдерін үйренуге мәжбүр болды. Олар фирмалармен келісімшарттар жасап, азық-түлік жеткізумен, мұнай кәсіпшіліктері мен мұнай құбырларын қорғаумен айналысты, үйлер мен казармалар салды, тұрғын үйлерді жалға берді.
Ең ірі мұнай өндіруші кәсіпорын «Орал-Каспий мұнай қоғамы» болды. 1914 жылы ол 9,5 млн пұт мұнай, «Ембі» акционерлік қоғамы — 6,5 млн пұт, «Ембі Каспий мұнай өнеркәсібі қоғамы» — 382,5 мың пұт өндірді. Аудандағы ең жоғары жылдық мұнай өндіру 1914 жылы 272,8 мың тоннаны құрады (1911 жылы барлығы 15,7 мың тонна өндірілді). Шетелдік капиталдың ішінде ағылшындардікі басым болды, оның үлесі 12 миллион рубльді құрады. Ресейдің мұнай өнеркәсібінде орналастырылған ағылшын капиталының жалпы сомасы 218 миллион рубльді құрады. Сол кезде әлемде болған 16 мұнай синдикатының 10-ы Ресейдің, оның ішінде Қазақстанның мұнай өнеркәсібіне тікелей тартылды.
Егемендік жылдарында мұнай секторындағы жағдай мынадай болды. Егер бұрын Қазақстанның батыс өңіріндегі барлық мұнай Ресейге кететін болса, онда Қазақстанның орталық бөлігінде Тюменнен Павлодарға және одан әрі Шымкентке мұнай құбыры салынды. Мұнай құбырының осы тармағында Павлодар және Шымкент қалаларында екі мұнай өңдеу зауыты салынды. Батыста 1945 жылы салынған Атырау МӨЗ жұмыс істеді. КСРО ыдыраған кезде Қазақстанда Атырау, Павлодар және Шымкент қалаларында үш МӨЗ жұмыс істеді.
Соғыстан кейінгі жылдары Қазақстан Ғылым академиясының президенті Қаныш Сәтбаев Каспий маңы жер қойнауын игеруге белсенді қатысты. Оның бастамасымен Орал-Еділ өзендері арасындағы триас шөгінділерін, Каспий маңындағы борттық аймақтарды зерттеуге кірісу туралы шешім қабылданды. Маңғышлақ аудандарына, Каспий жағалауына бұрғылау жұмыстарымен шығу жолы анықталды.
60-жылдардың басында Гурьев облысы шегінде шамамен 100 млн.тонна жиынтық геологиялық қоры бар 16 кен орны анықталып, оларды игеру бойынша мамандар дайындалды. 1960 жылы Прорва кен орны ашылды, ол сол кездегі мұнай Ембісі тарихындағы ең үлкен жаңалық болды.
1961 жылы Жетібай мен Өзеннің ірі кен орындарының ашылуы елдің Маңғышлақтағы жаңа мұнай-газ өндіру базасын тудырды. 1968 жылы Орал-Еділ өзені аралығында Мартыш кен орны игеруге енгізілді. Жаңа кен орындарының базасында «Жайықмұнай» ірі мұнай-газ өндіру басқармасы құрылды, ол озық техникамен жабдықталған және «Ембімұнай» өндіретін сұйық отынның көп бөлігін береді.
70-80 жылдары ашылған кен орындары Қазақстанның көмірсутек саласының негізіне айналды. 80-жылдардың ортасынан бастап қазіргі уақытқа дейін облыста 84 кен орны ашылды, оның ішінде екі тұз асты, оның ішінде бірегей кен орны мәртебесі бар Теңізгаз. Алғашқы алынатын мұнай қорларының көлемі бойынша Теңіз кен орны ТМД-да Тюменьдегі кен орнынан кейін екінші орында.
Кен орнының ыңғайлы географиялық жағдайы, магистральдық мұнай құбырлары маңында электр беру желілерінің, темір жолдардың болуы, ірі өнеркәсіп орталықтарының жақындығы Теңіз кен орнын өнеркәсіптік игеруге арналған бірінші кезектегі халық шаруашылығы объектілерінің қатарына қосты. 1991 жылы мұнай өндіру, игеру мен жайластырудың ерекше қиындықтарына қарамастан, 3 млн. тоннаны құрады. Әлемге әйгілі «Шеврон Оверсиз компани» компаниясы мен қазақстандық «Теңізмұнайгаз» ӨБ базасында құрылған «Теңізшевройл» бірлескен қазақстан-америка бірлестігі кен орнында 30 млрд доллар көлемінде капитал салымдарын игеруді көздеді. Қазіргі уақытта өндіру және мұнай өңдеу мұнай-химия қуаттарын ұлғайту жүргізілуде.
1996 жылы Теңіз жобасына тағы бір алпауыт – Exxon мұнай компаниясы келді, ол кейінірек планетадағы ең ірі мұнай корпорациясы ExxonMobil-мен біріктірілді. Компания Қазақстаннан ТШО-ның 25% үлесін сатып алып, республикадағы екінші стратегиялық инвестор болды. 1997 жылы «Лукойл» ірі ресейлік мұнай-газ корпорациясының еншілес кәсіпорны ЛукАрко 5 пайыздық үлеспен Теңіз жобасының тағы бір акционері атанды. Теңіз жобасындағы қазақстандық тарап акцияның 20 пайызына иелік ететін «ҚазМұнайГаз» ұлттық мұнай компаниясы. Ол республиканың мүддесін білдіреді және «Теңізшевройл» аясында өзара тиімді ынтымақтастық пен серіктестік үшін барынша қолайлы жағдайларды қамтамасыз етеді.
Сөзіміздің басында айтқан ағайынды Нобельдер және өзге де шетелдік компаниялар қаражаты мен тәжірибесі мұнайлы Қазақстанды сол заманда әлемдік нарыққа шығарып қана қоймай, өндіріске өз уақытындағы алдыңғы қатарлы технологияны енгізіп, қазақтардан мұнайшы мамандарды дайындауға оң септігін тигізді. Алда ыждағатты еңбек пен оқып-үйрену, талмас талап пен қажырлы ұмтылыстар жатты.
