Биыл Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл толып отыр. Бұл оқиға ел үшін де, қоғам үшін де маңызды мәнге ие. Осыған байланысты Qazaqstan Tarihy порталында маңызды тарихи оқиғаға арналған айдар ашылды. Сайтта осы маңызды датаға байланысты аналитикалық материалдар, сұхбат, мақалалар жарияланатын болады. Біздің ойымызша, тәуелсіздік алу қарсаңында болған оқиғалар процесті түсінуде ерекше маңызға ие болады. Сондықтан біз республикамыздың осыған қалай жеткені туралы күн сайын орын алған оқиғалар, фактілер хроникасын жариялауды бастаймыз. Тамыз бүлігі, Тәуелсіздікті жариялау, Президент сайлауы және басқа да жалпыға мәлім оқиғалардан басқа, біз «Казахстанская правда», «Целиноградская правда», «Простор», «Қазақ КСР Үкіметінің қаулылары жинағы» сияқты одақтас және жалпы республикалық баспасөз басылымдары және басқалары жазған республика тұрғындарының күнделікті өмірінде орын алған оқиғалармен бөлісетін боламыз.
1991 жылдың сәуірі
КСРО Президентінің 1991 жылғы 19 наурыздағы Жарлығына және КСРО Министрлер Кабинетінің 1991 жылғы 19 наурыздағы No 105 «Бөлшек сауда бағаларын реформалау және халықты әлеуметтік қорғау туралы» қаулысына сәйкес 1991 жылы 2 сәуірде алдыңғы бағалардан үш есе жоғары жаңа бағалар белгіленді.
Азық-түлік тауарларына 5 пайыздық салық енгізілуімен КСРО-ның барлық дүкендері мен базарларында баға күрт өсті. Бұл ретте қаланың кейбір дүкендерінде баға 5 пайыздан аса өскен. Мысалы, Алматыда тұрғындар нан өнімдерінің қымбаттағанын атап өткен. Бұрын бір бөлке нан 24 тиыннан сатылса, қазір оның бағасы Жароков пен Жандосов көшелерінің қиылысында орналасқан дүкенде 68 тиынға дейін өскен. "Фиалка" кәмпиттері бұрын 9 рубль тұратын, қазір "Тянь-Шань" дүкенінде бір килограмм кәмпит 11 рубль 75 тиынға сатылады.
Азық-түлік бағасы айтарлықтай өсті, бірақ ассортимент жақсарған жоқ. Дүкендердің сөрелерінде тауарлар әлі де аз болды, ал көтерме сауда базалары бос болды, кезекті ақша реформасы қарсаңында тауарларға тапсырыс беру қажеттілігі ешкімді алаңдатпады. Осыған байланысты Целиноград қалалық Кеңесінің Атқару Комитеті халыққа тауар беруді нормалауға көшуге мәжбүр болды.
1991 жылдың 5 сәуірінде БАҚ-та сәуірде халыққа талон бойынша берілетін азық-түлік нормалары жарияланды, адам басына: май - 0,250 кг, ет - 2 кг, шұжық пен қант – 1 кг-ден, 8 жұмырқа, 3 дана темекі және 1 бөтелке арақ.
1991 жылдың 6 сәуірінде Қазақстанның ең ірі мұнай – газ кен орындарының бірі-Теңіз мұнай-газ кешені пайдалануға берілді. Бұл мұнай-газ кен орны 1979 жылы Қазақстанның Атырау облысында, Атырау қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 350 км жерде табылған. Осылайша, осы кен орнында мұнай өндіру басталды. 2 жылдан кейін кен орнын игеру үшін Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті Chevron компаниясымен бірге "Теңізшевройл" БК ЖШС бірлескен кәсіпорнын құрды.
1991 жылы сәуірде бірнеше діни оқиғалар болды. 7 сәуірде православиеліктер ерекше Пасханы – Кириопасханы атап өтті. 1991 жылы Пасханы тойлау Қасиетті Құдай Ананы ұлықтау күні тұспа-тұс келді. Бұндай сәйкестіктер жиі бола бермейді. Мысалы, ХIХ және ХХ ғасырларда бұл екі мереке бір-ақ рет тұспа-тұс келген. XXI ғасырда бұл мерекелер 2075 және 2086 жылдары бірге келеді.
Ал бір аптадан кейін, 15-17 сәуірде, Қазақстан мұсылмандары 30 күн Оразадан кейін Ораза айт мейрамын атап өткен. Демократиялық өзгерістердің басталуымен қоғам әртүрлі ұлт, дін өкілдерін жақындастыруға, халықтар арасындағы бірлік пен достықты нығайтуға қызмет ететін рухани дәстүрлермен қуана қауышты.
Дінмұхамед Қонаев. А. Луниннің суреті Дереккөз: forbes.kz/
Белгілі қазақстандық саяси қайраткер, Қазақстан Компартиясы ОК бірінші хатшысы Дінмұхамед Қонаев ол кезде зейнетте болатын, бірақ 1991 жылдың 8 сәуірінде ол "Горизонт" апталығының журналистерін қабылдап, сұхбат берді. Фототілші Андрей Лунин Дінмұхамед Ахметұлының жарты сағаттық екі фотосессияға қарсылықсыз шыдап, фотографтың барлық өтініштерін толықтай орындағанын есіне алады.
1991 жылдың 12 сәуірінде Байқоңырда ең ірі мәдени оқиға – «Ғарыш, спорт, эстрада жұлдыздары» халықаралық фестивалі өтті. Концерт Юрий Гагариннің ғарышқа ұшқанының 30 жылдығына арналған іс-шаралар аясында ұйымдастырылды. Осы кезде тұңғыш қазақ ғарышкері Т.Әубәкіровты ғарышқа ұшыру және Байқоңыр ғарыш айлағын Қазақ КСР меншігіне беру туралы келіссөздер жүргізілді.
17 сәуірде Қазақ КСР Министрлер Кеңесінде Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясын ұйымдастыру мәселелері қаралды. Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1991 жылғы 17 сәуірдегі No 240 қаулысына сәйкес Қазақ ауылшаруашылық ғылымдары академиясын құру жөніндегі ұйымдастыру комитетінің құрамы бекітілді. Қазақ ауылшаруашылық ғылымдары академиясы президентінің міндетін атқарушы болып Г.А. Қалиев тағайындалды. Қазақ ауылшаруашылық ғылымдары академиясы Қазақ КСР агроөнеркәсіптік кешенінің жоғары ғылыми-әдістемелік орталығы ретінде анықталды.
18 сәуірде «Халық денсаулығы» қоғамдық қоры туралы» Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулысы қабылданды. Қоғамдық Қордың қайырымдылық мақсаттарын, адам денсаулығына қамқорлық жасауды және оның қоршаған ортасын сауықтыруды ескере отырып, Қазақ CCP Министрлер Кабинеті «Халық денсаулығы» қоғамдық қорының бағдарламасын мақұлдауға, жергілікті билік органдарына денсаулық сақтау объектілері үшін жер учаскелерін бөлуге, қоғамдық қорға халықты сауықтыру, экологиялық жағдайды жақсарту жөніндегі жұмыста жәрдем мен практикалық көмек көрсетуге қаулы етті.
Әлемдік пролетариат көсемі В.И. Лениннің туған күніне арналған коммунистік сенбілікті өткізу бойынша кеңестік дәстүр жалғасып жатты. 1991 жылы 20 сәуірде Есіл жағасының 200 мыңға жуық тұрғыны сенбілікке шықты. Тек осы күні Целиноградта 2 миллион рубльге өнеркәсіп өнімдері өндірілді, 865 мың рубльге құрылыс-монтаж жұмыстары орындалды. Ленин сенбілігінен облыста жалпы 552 200 рубль пайда табылды.
Нарықты реттеу және материалдық ресурстарды бақылаудың нарықтық қатынастарын дамыту мақсатында республиканың барлық өңірлерінде тауар биржалары ашыла бастады, онда өндірушілер өз бұйымдарын сатса, ал брокерлер оларды төмендетілген бағамен сатып ала алды. 1991 жылғы 20 сәуірде Қазақстанда республикалық әмбебап тауар биржасы құрылды, оның құрылтайшылары Қазақ КСР-нің мемлекеттік жабдықтау жөніндегі мемлекеттік комитеті, "Қазавтотранс" концерні, Автожолдар министрлігі және басқалары болды. Биржаның жарғылық қоры 20 миллион рубльді құрады.
Республикада тарихи әділеттілікті қалпына келтіру және белгілі қазақ қайраткерлерінің жоғалған есімдерін қайтару бойынша белсенді процесс жүріп жатты. Мәселен, 1991 жылғы 10 сәуірде Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулысымен Торғай облысы Жангелді ауданындағы Ақсуат жалпы орта білім беретін мектебіне қазақтың ұлы жазушысы, қоғам қайраткері Міржақып Дулатовтың есімі берілді.
1991 жылы 30 сәуірде Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Жарлығымен Қарағанды облысының «Құндызды» кеңшарына белгілі мемлекет және қоғам қайраткері, Қарағанды облысының тумасы Абдолла Асылбековтің есімі берілді.
Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің жарлығымен Қарағанды облысының Фрунзе атындағы совхозы ақын, соғыс ардагері Қасым Аманжоловтың есімімен атала бастады.
Кеңес Одағының Батыры Мартбек Мамраев
Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің «Кеңес Одағының Батыры Мартбек Мамраевты мәңгі есте қалдыру туралы» Қаулысы қабылданды. Ұлы Отан соғысының ардагері Мартбек Мамраев бірнеше рет Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болған. 1991 жылы оның есімі туған ауылына және Қарағанды ДОСААФ техникалық мектебіне берілді, ал 1992 жылы Мамраевтың туған жерінде ескерткіш орнатылды.
КСРО-ны сақтау туралы наурыздағы референдумнан кейін КСРО Президенті М.С. Горбачев КСРО-ны қайта құру жөніндегі жұмысты жалғастырып, 1991 жылы 23 сәуірде Ново-Огаревода тоғыз республиканың басшыларымен кездесті. Кездесу қорытындысы бойынша жаңа Одақтық шарттың қағидалары туралы мәлімдемеге қол қойылды. Ново-Огарев келісімі жаңа одақтық мемлекет шеңберінде Мәскеу мен одақтас республикалар арасындағы қайшылықты жоюға тиіс еді. Жаңа одақтық шартқа қол қою 1991 жылғы 20 тамызға жоспарланған болатын, бірақ 1991 жылғы 19 тамызда ұйымдастырылған төңкеріс КСРО-ның ыдырау процесін болдырмай қоймады.
Целиноград (Нұр-сұлтан) қаласы мен Целиноград облысының кітап дүкендерінің сөрелеріне Андрей Федорович Дубицкийдің «Пройдемся по улицам Целинограда...» кітапы түсті. Кітап тоғыз мыңнан астам тиражбен шыққан. А. Ф. Дубицкий Ақмоланың тумасы, Жазушылар одағының мүшесі, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген мәдениет қызметкері. Оның кітабы көп жылдық ғылыми-зерттеу жұмыстарының барысында жинақталған материалдарға негізделген өлкетану жазбалары іспетті. Андрей Федоровичтің өзі: «Ақмоланың байырғы тұрғындары азайып барады. Оларды осы қаламен байланыстыратын нәрселер де біртіндеп жоғалуда. Соңғылары кетеді - жады өшеді ... Сондықтан да мен жаңа адамдар үшін тым болмаса бірдеңе сақтап қалғым келді»,-дейді.
Целиноград халқы Целиноград облыстық халық депутаттары Кеңесінің басшылығына Ақмола қаласының тарихи атауын қалаға қайтару туралы өтінішпен бірнеше рет жүгінген. Облыстық мерзімді басылым беттерінде осы мәселе бойынша белсенді пікірталас болған.
Жергілікті тұрғындарды алаңдатқан тағы бір мәселе - Целиноградта қазақ музыкалық-драма театрының құрылуы. Театрда жұмыс істеу үшін Шымкенттен бас режиссер Ж.Омаровты және Семей мен Қарағандыдан 20 әртісті шақырғанына қарамастан, әлі күнге дейін театр ғимараты туралы мәселе шешілмеген. Ұжым үмітін үзбей, алғашқы театр маусымына қызу дайындық үстінде.
Онсыз өмірімізді елестете алмайтын Интернет КСРО-ға 1991 жылы, оның ішінде Қазақстанға 1991 жылы сәуірде Алматыда "Парасат" ХҒТКО базасында алғаш рет Relcom желісінің өңірлік торабының құрылуымен келді. Осының арқасында UUCP хаттамасы бойынша электрондық пошта қызметтері қолжетімді болды, желі Қазақстанның ірі қалаларына таралып, Семей полигонын Мәскеумен байланыстырды және Түркіменстан мен Қырғызстанға шықты.
