Ұлы Отан соғысының себептері

Ұлы Отан соғысының басталуының басты себебі Адольф Гитлердің Германияны басқа елдерді басып алып, нәсілдік таза мемлекет құру арқылы әлемдік үстемдікке әкелуге деген ұмтылысы болды. Сондықтан 1939 жылы 1 қыркүйекте Гитлер Польшаға, содан кейін Чехословакияға басып кіріп және барған сайын жаңа аумақтарды жаулап, Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына әкелді. және барған сайын жаңа аумақтарды жаулап алды. Фашистік Германияның жетістіктері мен жеңістеріне мастанған Гитлер 1939 жылы 23 тамызда Германия мен КСРО арасындағы шабуыл жасамау туралы келісімді бұзады. Ол қысқа уақыт ішінде Кеңес Одағын басып алуды көздейтін «Барбаросса» атты арнайы операция жасады. Ұлы Отан соғысы осылайша басталды. Ол үш кезеңде өтті.

Ұлы Отан соғысының кезеңдері

1-кезең: 1941 жылғы 22 маусым – 1942 жылғы 18 қараша

Фашист басқыншылары Литва, Латвия, Украина, Эстония, Белоруссия және Молдавияны басып алды. Әскерлер Ленинградты, Дондағы Ростовты және Новгородты басып алу үшін ішке қарай жылжыды, бірақ фашистердің басты мақсаты Мәскеу болды. Бұл уақытта КСРО үлкен шығындарға ұшырады, мыңдаған адамдар тұтқынға түсті. 1941 жылдың 8 қыркүйегінде Ленинградтың 872 күнге созылған әскери блокадасы басталды. Нәтижесінде КСРО әскерлері немістердің шабуылын тоқтата алды. "Барбаросса" жоспарының күлі көкке ұшты.

2-кезең: 1942-1943 жж.

Осы кезеңде КСРО әскери күшін арттыруды жалғастырды, өнеркәсіп пен қорғаныс өсті. Кеңес әскерлерінің керемет күш-жігерінің арқасында майдан шекарасы кейін - батысқа қарай ығыстырылды. Бұл кезеңнің басты оқиғасы тарихтағы ең ұлы Сталинград шайқасы болды (1942 ж.17 шілде - 1943 ж. 2 ақпан). Немістердің мақсаты - Дон мен Волгодонск мойнағының үлкен иіні - Сталинградты басып алу. Шайқас кезінде жаудың 50-ден астам армиясы, корпустары мен дивизиялары, 2 мыңға жуық танкі, 3 мың ұшағы мен 70 мың автокөлігі жойылды, неміс авиациясы айтарлықтай әлсіреді. КСРО-ның осы шайқастағы жеңісі әрі қарайғы әскери оқиғалардың барысына айтарлықтай әсер етті.

Қызыл Армия қорғаныстан біртіндеп шабуылға өтіп, Берлинге қарай жылжиды. Жауды жоюға бағытталған бірнеше кампания жүзеге асырылды. Партизан соғысы басталды, оның барысында жаумен өз бетінше күресуге тырысқан 6200 партизан отряды құрылды. Партизандар қолда бар барлық құралдарды, соның ішінде шоқпарлар мен қайнаған суды да қолданды, тосқауылдар мен тұзақтар құрды. Осы уақытта Украинаның оң жағалауы, Берлин үшін шайқастар өтеді. Беларуссия, Прибалтийская, Будапешт операциялары жасалып, жүзеге асырылды. Нәтижесінде, 1945 жылы 8 мамырда Германия ресми түрде жеңілгенін мойындады.

Осылайша, Кеңес Одағының Ұлы Отан соғысындағы жеңісі іс жүзінде Екінші Дүниежүзілік соғыстың аяқталуы болды. Алайда бұл соғыстағы жеңістің құны өте жоғары болды. Отан үшін күресте миллиондаған адам қаза тауып, қалалар, ауылдар, деревнялар талқандалды. Соңғы тиынға дейін бәрі майданға жіберілді, сондықтан халық жоқшылық пен аштықта өмір сүрді. Біз жыл сайын 9 мамырда фашизмді жеңген Ұлы Жеңіс күнін атап өтеміз, біз болашақ ұрпақтарға өмір сыйлаған және жарқын болашақты қамтамасыз еткен сарбаздарымызбен мақтанамыз. Сонымен бірге жеңіс КСРО-ның әлемдік аренадағы ықпалын нығайтып, оны сверхдержаваға айналдыра алды.

Ұлы Отан соғысы (1941-1945) – КСРО кезіндегі ең қорқынышты және қанды соғыс болды. Бұл соғыс екі державаның - КСРО мен Германияның қуатты күші арасында болды. Төрт жылға созылған кескілескен шайқаста КСРО өзінің қарсыласын абыроймен жеңді. Германия одаққа шабуыл бастағанда бүкіл елді тез басып аламын деп үміттенді, бірақ олар кеңес халқының қаншалықты қуатты және күшті екенін күткен жоқ. Бұл соғыс неге әкелді? Әуелі бәрі неден басталғанының бірқатар себептерін талдап көреміз.

Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия қатты әлсіреп, елде зор дағдарыс болды. Бірақ бұл уақытта Гитлер билікке келіп, көптеген реформалар мен өзгерістер енгізеді, соның арқасында ел өркендей бастайды, ал халық оған сенім артады. Ол билеуші болған кезінен бастап, немістердің әлемдегі ең таңдаулы ұлт екенін халық санасына құятын саясат жүргізе бастайды. Гитлер Бірінші дүниежүзілік соғыс үшін кек алу идеясымен рухтанады, сол жеңіліс үшін бүкіл әлемді өзіне бағындыру туралы ой пайда болады. Ол Чехия мен Польшадан бастайды, ал оның арты кейінірек Екінші дүниежүзілік соғысқа айналады.

Тарих оқулықтарынан 1941 жылға дейін екі ел - Германия мен КСРО-ның шабуыл жасамау туралы келісімге қол қойғанын бәріміз жақсы білеміз. Дегенмен Гитлер келісімді бұзып, шабуыл жасайды. Немістерде «Барбаросса» жоспары әзірленеді. Онда Германия небәрі 2 айдың ішінде КСРО-ны басып алуы керектігі нақты көрсетілген. Егер оның қолында елдің барлық күші мен қуаты болса, онда ол Америка Құрама Штаттарымен соғысқа қорықпай кірісе аламын деп санады.

Соғыстың жылдам басталғаны соншалық, КСРО оған дайын емес еді, алайда Гитлер өзі күткен нәтижеге қолжеткізе алмады. Біздің армия үлкен қарсылық көрсетті, немістер олардың алдында осындай мықты қарсылас болады деп күткен жоқ еді. Сонымен соғыс ұзақ төрт жылға созылды.

Соғыстың негізгі кезеңдерін жоғарыда атап өттік.

Ал енді бұл соғыстың ең қасіретті сәті. Біздің қазіргі бақытты күніміз үшін қанша адам қаза болды?

Шын мәнінде бұл қорқынышты сандар туралы тарих әлі де аузын ашпайды. КСРО қаза болған адамдар санын ұзақ уақыт жасырып келді. Ал халық болса, қанша адам қаза тауып, қаншамасы тұтқынға түскенін, қаншасы осы күнге дейін із-түзсіз жоғалып кеткенін түсінеді. Алайда уақыт өте келе деректер жарыққа шығуда. Бұл соғыста ресми деректер бойынша 10 млн сарбаз қаза болған, 3 миллионға жуығы тұтқынға түскен. Ал қанша бала-шаға, кемпір-шал, әйелдер қаза болды? 

Бұл жан түршігерлік соғыс болды, өкінішке орай ол көптеген отбасыларға көз жасын әкелді, бірақ КСРО біртіндеп аяғына тұрды, соғыстан кейінгі әрекеттер басылғанымен, адамдардың жүрегіндегі соғыс салған жара әлі күнге дейін сыздайды. Әйелдер жесір, балалар жетім қалды.

КСРО-ға қарсы соғыс жоспарларын әзірлей отырып, фашистер елдің шығыс аудандарында Түркістан мен Идель-Урал рейхскомиссариаттарын құруды жоспарлаған. Оған Қазақстан, Орта Азия, Татарстан, Башқұртстан, Әзірбайжан, Солтүстік Кавказ, Қырым, Шыңжаң, Ауғанстанның солтүстік бөлігін кіргізу көзделген. КСРО аумағында отарлық типтегі қуыршақ мемлекеттерді құру, олардың халықтарын құлға айналдыру - бұл әлемдік үстемдікті орнату жолындағы гитлеризмнің жоспары болды. Алайда бұл жоспарлары жүзеге аспады.

Қазақстанның көпұлтты халқы кеңес халқының неміс-фашистік басқыншылармен күресіне лайықты үлес қосты. Әскерге 1 млн.196 мың 164 қазақстандық шақырылды; негізінен "арнайы қоныс аударушылардан" тұратын еңбек армиясына - 700 мыңнан астам адам, яғни республиканың әрбір төртінші тұрғыны майданға және қорғаныс өнеркәсібіне жіберілді.

Қазақстан аумағында 12 атқыштар және 4 кавалерия дивизиясы, 7 атқыштар бригадасы, 50-ге жуық жеке полктар мен батальондар құрылды. Әскери оқу орындарына 42 мыңнан астам қазақстандық жіберілді.

КСРО-ның еуропалық бөлігінің басып алынуымен Қазақстанның эвакуацияланған адамдар мен кәсіпорындарды орналастыру базасы ретіндегі рөлі артты. 1941-1942 жылдары республикаға КСРО-ның батыс аудандарының 532 мыңнан астам тұрғыны және 970 мыңнан астам репатриацияланған поляктар мен репрессияға ұшыраған немістер көшірілді. 1944 жылы оларға Солтүстік Кавказ бен Қырымның (қалмақ, қарашай, ингуш, шешен, татар, гректер, болгарлар, месхетин түріктері, балқарлар, армяндар және т.б.) өз отандарынан мәжбүрлеп көшірілген 507 мың халқы қосылды.

        Республика экономикасы әскери рельстерге ауыстырылды. 1941 жылдың күзінде Украина, Белоруссия, Ленинград және Мәскеу кәсіпорындары Қазақстанға көшірілді. Украина республикаға 70 - ке жуық, Мәскеу-40-қа жуық зауыт, фабрика, электр станцияларын, механикалық шеберханаларын көшірді. Қазақстанға барлығы 220 фабрика, зауыт және артель келіп, өнім шығара бастады.

Алматы, Орал, Петропавл, Шымкент, Семей, Қарағанды, Ақтөбе эвакуацияланған зауыттар мен фабрикаларды орналастырудың негізгі аудандарына айналды. Республиканың жұмысшы табының қатарына 3200 кенші, 2000 Донбасс шахтасының құрылысшылары, Воронеж және Луганск қалаларынан 2000-ға жуық машина жасаушылар, елдің орталық аудандарынан 7 мыңға жуық инженерлік-техникалық мамандар қосылды.

Соғыстың алғашқы күнінен бастап Қазақстан майданның басты арсеналдарының біріне айналды. 1942 жылдың өзінде республика бүкілодақтық қорғасын балқытудың 85% - дан астамын, 90% мысты, жалпыодақтық көмір өндірудің 1/8% - ын, елде өндірілетін молибденнің 60% - ын, мыстың 30% - ын, полиметалдардың 70% - ын берді.

Соғыс жылдары Қазақстан Елге 4829 мың тонна астық, 1193 мың тоннадан астам қант қызылшасын, 600 мың тонна ет берді. Сонымен қатар, республиканың малшылары Қызыл Армияға 110 мың жылқы берді, бұл 10-нан астам кавалерия дивизиясын жабдықтауға мүмкіндік берді.

Қазақстанның жұмысшылары жеке жинақтарынан қорғаныс қорына 1 млрд.рубльден астам қаражат салды, майданға 2 млн. астам жылы зат, сыйлық тиелген 1600 вагон жіберді.

Қазақстандықтар Ұлы Отан соғысының барлық шайқастарына белсене қатысты. Жаудың алғашқы соққысы шекарашыларға тиді, олардың қатарында үш мыңға жуық қазақстандық болды.

Мәскеу үшін болған шайқастарда генерал И. Панфиловтың басқаруындағы атақты 316 атқыштар дивизиясы үлкен рөл атқарды. Дубосеково разъезіндегі неміс танктерін тоқтатқан 28 панфиловшының ерлігі бүкіл әлемге аян.

Жау шебіндегі партизандық қозғалыс халықтың өз тәуелсіздігі мен бостандығын қорғауға дайын екендігінің жарқын көрінісіне айналды. Партизандық қозғалысқа жалпы саны 3,5 мыңнан астам қазақстандық қатысты.

Соғыс жылдары 497 қазақстандық Кеңес Одағының Батыры атанды, олардың төртеуі - екі рет, 142 адам Даңқ орденінің толық иегері.

Аталарымыздың ерлігі жадымыздан мәңгілік өшпейді.