Аңдатпа. Мақалада Lesson study әдісін «Қазақстан тарихы» пәнінде қолдану жүзеге асырылды. Lesson study әдісіне теориялық талдау жасалынды. Lesson study оқыту әдістемесін жетілдіру және қоғамдық-гуманитарлық пәндер бойынша оқушылардың білім деңгейін арттыру мақсатында, сондай-ақ оқыту үшін бағалау сияқты тұжырымдамалық педагогикалық тәсілдерді әзірлеу мақсатында табысты қолданылды. Lesson study өткізу циклі бойында топтарда (немесе жұпта) жұмыс істейтін мұғалімдерге арналған ереже берілді. Lesson study зерттеуінің негізгі тақырыбы «Сыни ойлаудың әдістері мен стратегияларын қолдана отырып, оқушылардың ойлау және сөйлеу әрекетін қалай дамытуға болады?» болды. Осы мақсатқажету үшін «Қазақстан тарихы» пәнінен «Сақ патшайымы Томирис», «Үйсіндер туралы жазба деректер », «Аттила және оның жаулаушылық жорықтары» тақырыптары таңдалып алынып, сабаққа зерттеу жүргізілді. Зерттеу нәтижелері бойынша талдау жасалынып, қорытынды шығарылды.
Кіріспе
Заман талабына сай жаңа технологиялардың дамуы, білімді, креативті, саналы ұрпақ тәрбиелеу тікелей білім сапасына байланысты.
• балаларға баса назар аудару (олардың қалай үйренетініне, мұғалімнің іс-әрекетіне байланысты мінез-құлқында не өзгеретініне);
• мұғалімдердің өз тәжірибелерін үнемі қадағалап отыруы,
• тиімді педагогикалық технологияларды үнемі іздеу;
• мектепте өзгерістерді қолдау атмосферасын құру.
Lesson study жобасында мұғалімдер оқушылардың қалай оқитынын,пәнге деген қызушылықтарын зерттеп, сабақ нәтижесінде өз іс-әрекетінің қалай ойлайтынын және өзгертетінін мұқият зерттейді. Lesson study практикасымұғалімдерге олардың білім алушылары қалай оқитынын және қалай ойлайтынын және оқыту процесі білім алушының ойлауына қалай әсер ететінінжақсы түсінуге көмектеседі.Әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру.
Lesson study оқыту әдістемесін жетілдіру және қоғамдық-гуманитарлық пәндер бойынша оқушылардың білім деңгейін арттыру мақсатында, сондай-ақ оқыту үшін бағалау сияқты тұжырымдамалық педагогикалық тәсілдерді әзірлеу мақсатында табысты қолданылады. Lesson study өткізу циклі бойында топтарда (немесе жұпта) жұмыс істейтін мұғалімдер:
- оқушыларды оқыту мен дамытудың басымдықтарын келісу үшін олар күнделікті жинайтын мерзімді бағалау материалдарын пайдаланады;
- алдағы уақытта әзірленетін немесе жетілдірілетін оқытудың белгіленген міндеттеріне жауап беретін әдісін бірлесіп айқындайды;
- әрқайсысы сыныптағы оқушылардың белгілі бір тобыныңтиптік өкілі болып табылатын үш «зерттелетін оқушыны» анықтау, мысалы: білімалушылардың жалпы санындағы үлгерімнің жоғары, орта немесе орташа деңгейінен төмен;
- Lesson study-ді бірлесіп жоспарлау, оның барысында зерттелетін үш оқушыны бақылау нәтижелері контексінде оны жүргізу әдістемесінің нәтижелері пайдаланылатын және мұқият зерделенетін болады;
- зерттелетін оқушылардың оқуы мен дамуына ерекше назар аудара отырып, Lesson study жүргізу және оларды бірлесіп бақылау. Бұл процедуралар бірнеше сабақ ішінде қайталануы және жетілдірілуі мүмкін;
- Lesson study туралы пікірлерін түсіну үшін зерттелетін оқушылардан сұрайды;
- Lesson study талқылауын өткізеді;
- зерттелетін оқушылардың қолданылатын әдіске реакциясын, олар қол жеткізген прогресті, олар көрсеткен оқу нәтижелерін немесе оқудағы қиындықтарды, сондай-ақ болашақта оқыту әдістерін әзірлеу үшін алынған тәжірибені талдау мақсатында;
- Lesson study тәсілін қолдану нәтижелерін әріптестерінің кең аудиториясына презентация, демонстрация немесе коучинг арқылы ресми түрде ұсынады.
Материалдар мен әдістер
Lesson study бағдарламасына бірлесіп жоспарлауды, оқытуды, бақылауды, оқыту мен талдауды жүзеге асыратын, өз қорытындыларын құжаттайтын мұғалімдер тобы қатысады. Lesson study-дың басты бағыты– «сабақты зерттеу» немесе «сабақты талдау» процесі, онда серіктес мұғалімдер оқушылардың оқу сапасын жақсарту үшін белгілі бір тәсілді қалай дамыта алатындығын анықтау үшін оқу процесін зерттейді. Lesson study негізгі сипаттамалары креативтілік және ғылыми дәлдік болып табылады. Шығармашылықты оқытудың жаңа тәсілдерін әзірлеу мақсатында бірлесіп жұмысістейтін мұғалімдер бастайды,ал ғылыми дәлдік қолданылатын тәсілдердің тиімділігін растайтын оқушының оқуы туралы мәліметтер жинауды қамтиды. Lesson study практиканы жақсартудың демократиялық тәсілі болып табылады. Топтар әдетте кем дегенде үш мұғалімнен тұрады, бұл бір-бірінің тәжірибесі мен біліміне жағымды әсер ететін фактор. Топты құрайтын мұғалімдер көп жағдайда бір мектепте жұмыс істейді, бірақ тәжірибені жақсарту үшін бірлесіп жұмыс істеу үшін басқа мектептердің мұғалімдерінен әріптестер тартылуы мүмкін. Кейде оқу бағдарламасының белгілі бір тәсілдерін немесе аспектілерін қолдану тәжірибесі бар және тиісті дайындықтан өткен мұғалімдер топтың кәсіби кураторы ретінде шақырылуы мүмкін. Алайда, топтың барлық мүшелері процеске толық және бірдей қатысады. Lesson study циклын өткізу кезінде мұғалімдер жаңашылдық енгізе алады немесе педагогикалық тәсілдерді жетілдіре алады, кейін олар әріптестеріне Lesson study ашық өткізу немесе олардың жұмысы сипатталған құжатты жариялау арқылы беріледі. Батыста Lesson study тек ағымдағы ғасырда танымал болды, американдық зерттеушілер жапон мұғалімдерінің жалпы педагогика саласында да, жапон оқушыларының оқу жетістіктерінің жоғары деңгейін қамтамасыз ететін оқытылатын пәндер саласында да АҚШ оқушыларының ұқсас топтарымен салыстырғанда терең білімінің бар екенін растағаннан кейін. Қазіргі уақытта Шығыс Азияда Lesson study Жапониядан басқа Сингапурда, Гонконгта және Қытайда қолданылады. Бұл тәсіл батыс елдерінде, соның ішінде АҚШ, Ұлыбритания, Швеция және Канадада да қолданылады.
Lesson жобасында мұғалімдер төменде көрсетілген төмендегі қадамдар арқылы жұмыс істейді (1-сурет).
1-сурет. Lesson study жобасының қадамдары
Lesson study жобасында мұғалімдер оқушылардың қалай оқитынын, сабақ нәтижесінде өз іс-әрекетінің қалай ойлайтынын және өзгертетінін мұқият зерттейді. Lesson study практикасымұғалімдерге олардың білім алушылары қалай оқитынын және қалай ойлайтынын және оқыту процесі білім алушының ойлауына қалай әсер ететінінжақсы түсінуге көмектеседі.
Мақаланы әзірлеу барысында Lesson study әдістеріне теориялық талдау әдісі жасалады. Lesson study әдісі бойынша сабақтарыд құрастыруда педагогикалық моделдеу әдісі қолданылды. Lesson study тәсілін жүзеге асыру үшін келесі ережелерді сақтау қажет:
- Бір-біріне құрметпен қарау.
- Зерттеудің негізгі идеясын үйлестіру. Нені және кімге үйрету керек?
- Зерттеу әдебиетін зерттеу.
- Оқу үлгерімі жоғары, орташа, төмен 3 «зерттелетін» оқушының нақты сыныбы мен кандидатурасын анықтау.
- Зерттеу сабағын жоспарлау, материалды үш «зерттелетін» оқушы қалай меңгеретініне назар аудару
- Мұғалімдердің «зерттелетін» оқушыларды бақылауы және олардың нәтижелерін жазуы.
- Зерттеу сабағының тиімділігі туралы пікірлерін түсіндіру үшін бірнеше сынып оқушыларымен сұхбат жүргізу.
- Зерттеу сабағын бітіргеннен кейін талқылау.
Сабақтар сериясынөткізгеннен кейін топ оқыту тәсілдеріндегі өзгерістерді келіседі.
Табысты мұғалімдер көп жағдайда сыныпта болып жатқан оқиғалардың айтарлықтай, тіпті көп бөлігіне назар аудармайды. Бұл кемшілік емес! Бұл олардың табысты мұғалім болуына мүмкіндік берген процестердің нәтижесі.
Сынып жағдайында біз белгілі бір уақытта болып жатқан оқиғалардың маңызды аспектілеріне назар аударамыз, сыртқы оқиғалар мен ақпараттың үлкен көлемін жоямыз. Біз маңызды деп санайтын жаңа білімді тез арада игереміз, оны біз үшін оңтайлы түрде сақтай отырып, саналы қысқа мерзімді жадымызды сабақтың қиын және жылдам жағдайларында басымдық беретін келесі маңызды аспектілерді өңдеуге еркін етеміз.
Lesson study тәжірибелі және жаңадан келген мұғалімдерді жетілдіруге көмектеседі.
Бірлескен жоспарлау, бірлескен бақылау, бірлескен талдау нәтижесінде мұғалімдер оқыту туралы «бірлескен идеяны» қалыптастырады. Бұл жағдайда оқытудың аспектілерін біз тек өз көзқарасымыздан ғана емес, соныменбірге Lesson study дайындаған әріптестеріміздің көзімен де қарастырамыз, нәтижесінде
9. Lesson study-де байқалған нақты оқыту оны жоспарлау барысында біз ойлаған оқытумен сәйкес келеді. Бұл бізді әдетте маңызды емес нәрселер туралы білуге итермелейді, өйткені олар бізбен «жойылды» немесе болжамды білім ретінде сақталды.
Нәтижелер
Lesson study әдісін 5 «Г» сыныбына «Қазақстан тарихы» сабағында жүргіздік. Тарих мұғалімдерінің командасы құрылды. Команда мүшелері «мектептегі Lesson study коучингіне қатысып, әлемдік қауымдастықтың құрметті Бас хатшысы Пит Дадлидің әдістемелік нұсқаулығымен және Интернет-ресурстардың материалдарымен танысты. Топ мүшелері арасында рөлдер бөлінді: модератор, сабақ беретін мұғалім, АВС оқушыларының назарын бақылаушылар, хатшы және оператор. Зерттеу үшін 5-сыныптар арасында мониторингке қарап бірінші жартыжылдықта төмен көрсеткіш 5 «Г» сынып таңдалынып, Lesson study процесін өткізу жоспарланды сабақтарды өткізу кестесі жасалды.
Мұғалімдер тобы сауалнама жүргізу арқылы нәтижелерін анықтап, оқушылармен және олардың ата-аналарымен әңгімелесу, пән мұғалімінің бақылауларын талдай отырып, келесі қорытындылар жасады: пәнге деген төмен мотивация оқушылардың сөйлеуіндегі кедергілерден, өз ойларын айта алмауынан, контекстпен терең жұмыс істей алмауынан, әлсіз сөздік қорынан туындайды.
Сабаққа деген қызығушылықты қалай арттыруға болады,оқушылардың білім алуға деген ұмтылысын қалай оятуға болады? Мұғалімдер тобының бірлескен талқылауы кезінде осы мәселелерді шешу тарих сабақтарында сыни ойлау әдістері мен стратегияларын қолдану болды.
Осылайша, Lesson study зерттеуінің негізгі тақырыбы «Сыни ойлаудың әдістері мен стратегияларын қолдана отырып, оқушылардың сөйлеу әрекетін қалай дамытуға болады?»
Мұғалімдер тобының іс-әрекетіне бағытталған мақсат: үш сабақты жоспарлау және талқылау дағдыларын жетілдіру, АВС оқушыларының іс-әрекеттерін бақылай білу, рефлексия және деректер жинау негізінде зерттелетін сыныпты оқытудағы мәселелерді шешу.
Оқушылардың іс-әрекетіне байланысты мақсат: сыни тұрғыданойлаудың тиімді әдістері мен стратегияларын қолдана отырып, оқушылардың сөйлеу әрекетін дамыту.
Мұғалімдер тобының одан әрі жұмысы алгоритм бойынша құрылды:
1 кезең: сабақты бірлесіп жоспарлау-зерттеу;
2 кезең: сабақ өткізу – зерттеу және сабақты бақылау;
3 кезең: оқушылардың сауалнамасы;
4 кезең: сабақты талқылау – зерттеу және келесі сабақты бастапқы жоспарлау-зерттеу.
1-кесте. Сыни тұрғыдан ойлау әдістерін қолдана отырып, үш зерттеу сабағын құрылымдау кестесі
| Сабақтың кезеңі | Lesson Study 1 | Lesson Study 2 | Lesson Study 3 |
| Сабақтың тақырыбы | Сабақтың тақырыбы
| Сабақтың тақырыбы | |
«Сақ патшайымы Томирис» | «Үйсіндер туралы жазба деректер» | «Аттила және оның жаулаушылық жорықтары» | |
| БекСабақтың мақсаты: | Сабақтың мақсаты: | Сабақтың мақсаты: | |
| 10.1.2.2 - шаруашылық қызмет пен өркени- еттік даму арасын- дағы байланысты талдау; | 10.1.2.2 - шаруашылық қызмет пен өркениеттік даму арасындағы байланысты талдау; | 10.1.3.6 - әлемдік діндердің даму кезеңдері мен ерекшеліктерін сипаттау; | |
| 10.1.3.1 - ежелгі өр- кениеттердің ерек- шеліктерін оларға тән белгілерін са- лыстырмалы талдау негізінде анықтау; | 10.1.3.2 - ежелгі өркени- еттердің дамуына діни наным-сенімдердің әсерін анықтау; | 10.1.3.7 - әлемдік діндердің философиялық негіздерін түсіндіру; 10.1.3.8 - әлемдік діндер ілімдеріндегі жалпы адамгершілік құндылықтарды анықтау; | |
10.1.3.2 - ежелгі өрке- ниеттердің дамуына діни сенімдердің әсерін анықтау;
10.1.3.3 - мемлекет пен қоғамның дамуы туралы ежелгі фило- софиялық ілімдерді зерттеу. |
10.1.3.4 - локальді өр- кениеттердің ерекшеліктерін, оларғатән белгілерін салыстырмалы талдау негізінде анықтау;
10.1.3.5 - аймақтардың өркениеттік ерекшеліктер трансформациясының себептерін анықтау. |
10.1.3.9 - қазіргі кездегі өркениет жағдайында әлемдік діндердің даму тенденцияларын анықтау;
10.1.3.10 - қазіргі кездегі деструктивті діни ұйымдар мен ағымдардың қоғамға әсерінбағалау. |
| Сабақтың кезеңі | Lesson Study 1 | Lesson Study 2 | Lesson Study 3 |
| Сабақтың басталуы | «Шаттық шеңбері» тренингі
Топқа бөлу | «Күлкі сыйлау» тренингі Топқа бөлу | «Менсаған сенемін» тренингі
Топқа бөлу |
| Сабақтың ортасы | Мәтінді тізбек бойынша оқу;
Төмен ретті сұрақтар құру;
«Дөңгелек үстел»;
Мәтін мазмұны бойынша суреттер;
Синквейнді құрастыру;
«Бағдаршам» әдісі бойынша бағалау | Үйтапсырмасын тексеру;
Дәстүрлі өркениеттерді талдау;
«Не жақсы, не жаман» деген пікірталас;
Бағалау «Екі жұлдыз, бір тілек» | «Эскимо» - үй тапсырмасын тексеру;
Жоғары ретті сұрақтар құрастыру;
«Қауымдастық» сюжеті бойынша суреттерді бөлу
Әлемдік діндерді талдау; Бағалау «Бас бармақ» |
| Сабақтың соңы | «Алма ағашы» рефлексиясы: алманың түсі сабақта көңіл-күйіңізді жеткізеді | Рефлексия «Жетістік баспалдағы» | Рефлексия «Смайликтер» |
Әр зерттеу сабағынан кейін мұғалімдер тобы сабақтың сәтті сәттерін және нені жақсарту керектігін анықтайтын бірлескен пікірталас өткізді. Бақылаушылар сабақтың соңында сауалнамалар жүргізу арқылы АВС оқушыларыүшін әдістер мен стратегияларды қолданудың тиімділігін бағалады. Келесі сабақты құрастыру кезінде оқушының әрбір пікірі құнды болды.
Сабақтың басында тренингтерді қолдану жағымды көңіл-күй атмосферасын қалыптастырды. Әр сабақта балалар әдеттен тыс нәрсені күтті және енді бөгде мұғалімдерге назар аудармады, керісінше қуанышпен жақсы көңіл-күй білдіріп, бір-біріне құштарлықпен мақтау айтты. Топта жұмыс істей отырып, әркімнің пікірін тыңдап, өз жетістіктерін бағалай отырып, бір-біріне көмектесуге тырысты.
А оқушы: әр сабақта өз білімін шебер көрсететін теориялық материалды білетін, ауызекі сөйлеуді жақсы білетін белсенді бала. Ол ынтамен жұмыс істеді, әр тапсыр- маны қызығушылықпен орындады, топтағы артта қалушыларға көмектесті.
В оқушы: пәндік білімі бар, мәнерлеп оқиды, мәтінмен жұмыс істей алады.Егер бірінші сабақта ол сенімсіздік, ұстамдылық танытса, келесі сабақтарда жауаптарды негіздей отырып, дәлелдей отырып, өз ойларын білдіре бастады.
С оқушы: ұялшақ, сұрақтарға сенімсіз жауап береді, сабаққақатыспайды. Бірақ ол бірте-бірте ашылды, үшінші сабақта ол сабақта жақсы талдау жасады, топта қызығушылықпен жұмыс істеді, бұрын жауап беруденқорқатын және қазірқорқынышты емес, топтың қолдауы бар деген пікірін білдірді.
Сабақ құрылымын құрастыру кезінде мұғалімдер тобы Lesson study проблемалық тақырыбын шешуге ықпал ететін оқыту әдісін мұқият таңдады. Тренингтер мен сыни ойлау әдістері оқушылардың сабаққа белсенділігін, еркін сөйлеу білуге бағыттайды. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етті, оқушыларды өз білімдерін қадағалауға, ойларын айтуға, жауаптарын дәлелдей білуге, ақпараттық мәтін негізінде мәлімдеме жасауға бағыттады. Әр түрлі іс-шаралар сабақ критерийлерін сәтті орындауға ықпал етті, оқушылардың оқуға деген қызығушылығын арттырды.
Талдау
Мектептегі оқыту және білім беру тәжірибесіне Lesson study тәсілін енгізу сәтті жүзеге асырылды. Балалар сабаққа үлкен қуанышпен келді. Мұғалімдер мен оқушылардың іс-әрекеттеріне бағытталған мақсаттар зерттелетін сыныптың деректерін талдау және жинау негізінде өз нәтижелерін көрсетті және проблемалық тақырыпты шешуге көмектесті.
Мынадай қиындықтарда кездесті:
Оқушыларда: тапсырмалардың уақыт шеңберін сақтамау, бағалау қабілеті.
Мұғалімдер тобында: жүктеме, уақытты ұтымсыз пайдалану, оқытудың тиімді әдістерін таңдау.
Шешу жолдары:
Оқушылар үшін: келесі сабақтарда бағалаудың әртүрлі тәсілдерін қолдануды жалғастыру, дәлелді жауаптар бере білуге үйрету.
Мұғалімдер үшін: уақытты сақтау,әдістемелік әдебиеттерді оқу, кәсіби шеберлікті жетілдіру.
Қорытындылай келе, зерттеу сабақтарын өткізу мұғалімдер тобын жұмылдырды, кәсіби дағдыларды дамытуға, тәжірибе алмасуға ықпал етті деп айтуға болады. Оқыту мен білім берудің өзіндік тәжірибесін талдау нәтижесінде әр мұғалім өзінің жағымдыжақтарын және әлі де жұмыс істеуге тұрарлық нәрсені көреді. Өз тәжірибемнен мен сабақтарды жоспарлаупроцесі мен оларды талдаудың қаншалықты маңызды екенін, әріптестердің пікірлерін тыңдай білуді,
Lesson study зерттеуінің нәтижесінде жинақталған тәжірибемен бөлісуді, оқушыларды Lesson study-ге тартуды түсіндік. Мұғалімдерге үлкен көңіл бөлінеді кез-келген тапсырманы орындау кезінде оқушылардың реакциясын бақылау, олар қандай жұмыс түрлерін қалайды, командада қалай жұмыс істеу керектігін біледі, жеке-жеке, сонымен қатар сабақтың соңында білім алды ма және тағы басқалар.
Мұғалім Lesson study-де жұмыс істеген кезде алған білімі оның бойында жеке қалады. СондықтанLesson study-ге өзін керемет мұғалім деп санағысы келетін кез-келген мұғалім қатысуы керек, өйткені бұл білім басқа мұғалім бере алмайтын өте терең білім. Lesson study жаңадан бастаушыларға да, тәжірибелі мұғалімдерге де жақсартуға көмектеседі.
Жайнагүл Инуар, Қоянды №2 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі
