Мұхтар Әуезовтің мұражайы

Аталмыш жиынға зиялы қауым өкілдері, жазушының ұлы Мұрат Әуезов, немересі Алуа-Зифа Әуезова, әкімдік өкілдері және журналистер қатысты.

Мұхтар Әуезов 1897 жылы қазіргі Қазақстанның Бөрілі ауылында қазақ отбасында дүниеге келген. Ол қазақ ұлттық әдебиетінің классигі. «Абай жолындай» ірі роман жазған тұңғыш қазақ жазушысы. Өз шығармаларында қазақ халқының өмірі мен елдің азаттығы мен тәуелсіздігі үшін күресін суреттеген.

Жазушы өмірінің соңғы жылдарында тұрған ғимаратта Мұхтар Әуезовтің мұражай-үйі орналасқан. Бұл екі қабатты үй 1951 жылы салынған және бірегей сәулетімен ерекшеленеді. Мұражайда жазушының тұрмыстық заттары, жеке бұйымдары мен құжаттары, өмірі мен шығармашылығына арналған экспозициялар қойылған.

vecher.kz

Мұрат Әуезов бүгінгідей шара Мұхтар Әуезовтың ұлы жазушы екендігінен дерек беретін тағы бір дәлел.

«Бүгін Мұражай-үйдің көрме залын қайта жаңғырттық. Бұл музейді Лейла Мұхтарқызы бастама көтеріп, ашты. Өзі басқарды. Енді оның ұлы Диас осы жаңғыртуға мұрындық болды. Мұхтар Әуезов телегей теңіз сияқты. Өмірінің әр минутын босқа өткізбеген. Таусылды, сарқылды деп тұрғанда тағы бір жерден шығармалары табылып жатады", - дейді ол.

Бірінші қабатта Мұхтар Әуезов жұмыс істеп, демалатын бөлмелер бар. Мұнда сіз оның үстелін, кітаптарын, марапаттары мен фотосуреттерін көре аласыз. Залда Мұхтар Әуезовтің өмірі мен шығармашылығына арналған экспозиция да бар. Екінші қабатта қазақ халқының азаттық пен тәуелсіздік жолындағы күресін баяндайтын көрмені тамашалауға болады.

Мұхтар Әуезовтің мұражай-үйінде көрмелерден бөлек, жазушы шығармашылығы мен Қазақстан тарихына қатысты дәрістер, семинарлар, конференциялар, мәдени іс-шаралар өткізіліп тұрады.

Мұхтар Әуезовтің үй-мұражайы тек мұражай ғана емес, сонымен қатар қазақ тарихы мен мәдениетімен танысуға мүмкіндік беретін орын.

Мұхтар Әуезовтің мұражай-үйін жөндеу жұмыстарының аяқталуына орай ол есігін қайта ашты.

Бұл мұражай Алматы қаласындағы Фурманов көшесінде, қазақтың ұлы жазушысы, әдебиет классигі Мұхтар Әуезов тұрып, қызмет еткен үйде орналасқан.

2019 жылы басталған қайта жөндеу жұмыстары 2021 жылы аяқталды. Шара аясында ғимарат күрделі жөндеуден өтіп, экспозициялар жаңартылып, келушілердің жайлылығын жақсарту үшін жаңа технологиялар енгізілді.

Мұнда тарихтың әртүрлі кезеңдеріндегі қазақтардың өмірі, ұлттық музыка мен билері, сондай-ақ дәстүрлі қолөнер туралы баяндайтын экспозициялар бар.

Мұражайда Мұхтар Әуезов өз шығармаларымен айналысқан бөлменің алатын орны ерекше. Бұл бөлмеде жазушының жеке заттары, кітаптары, қолжазбалары мен фотосуреттері бар. Мұражайда қазақтың басқа да көрнекті жазушылары мен ақындарының картиналары мен фотосуреттері ілінген.

Мұхтар Әуезовтің мұражай-үйінің жөндеу жұмыстары аяқталғаннан кейін келушілер жаңа технологиялар мен қолайлы жағдайларды бағалай алады. Мұражайда заманауи жарықтандыру жүйелері, аудио және бейне жабдықтары бар, бұл бай және интерактивті атмосфераны құруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, келушілер жұмыс істеп, демалу үшін арнайы алаң жасалған.

Елдің мәдениеті мен тарихын құрметтейтін қазақстандықтар үшін нағыз киелі орынға айналған. Оған барып, көрнекті қазақ жазушысы және қоғам қайраткерінің өмірі мен шығармашылығы туралы көбірек білгісі келетіндердің барлығына есік ашық.

Ғимарат XX ғасырдың басында салынған және алғашында көпес Исаевқа тиесілі болған. 1922 жылы ғимаратты 30 жылға жуық тұрған Мұхтар Әуезов сатып алды. Осы уақытта Әуезов әйгілі шығармаларын осында жазды.

1957 жылы ғимарат Қазақстан Ғылым академиясына беріліп, 1961 жылы мұнда Мұхтар Әуезов атындағы мұражай ашылды. 

Музей-үйдің ең әсерлі экспонаттарының бірі – «Абай жолы» романының қолжазба мәтінінің түпнұсқасы. Бұл роман қазақ әдебиетіндегі маңызды кезең болды және Әуезовтің ең елеулі шығармаларының бірі.

Ол әрқашан өз үйін салуды армандаған. Мұхтар Омарханұлы болашақ үйдің жобасын жасау үшін өз ісінің шебері, шебер суретші сәулетші Георгий Герасимович Герасимовтан көмек сұраған.

Мұхтар Әуезов Герасимовпен бірге үйінің жобасын жасап, сызбалар мен эскиздерді өзі жасаған. Құрылыс 1950 жылдың мамыр айында басталған. Мұхтар Омарханұлының өзі жұмыстардың орындалуын қадағалап, үнемі құрылыс алаңында болған.

1963 жылы 28 қарашада Мұхтар Әуезовтің әдеби-мемориалдық мұражай алғашқы келушілерге есігін айқара ашты. Экспозицияға негіз болған, жазушының қолжазба мұрасы мен жеке кітапханасын қамтитын бұл үй мен ең бай қорын Әдебиет және өнер институтына Мұхтар Омарханұлының жары Валентина Николаевна Әуезов сыйға тартты. Сый туралы келісімге 1962 жылы 14 мамырда қол қойылды.

Мұражайды құрудағы барлық негізгі жұмысты жазушының қызы Лейла Мұхтарқызы Әуезова басқарды. Ол мұражайды отыз жыл бойы, соңғы күндеріне дейін басқарды. 

Мұхтар Әуезовтің туғанына 125 жыл толуына орай мемлекет тарапынан қаржы бөлініп, мұражайға тиесілі үш ғимараттың барлығын жөндеуге мүмкіндік туды.

Мұражайдың бірінші ғимараты – көрнекті жазушы, ғалым өмір сүріп, еңбек еткен үйдің өзі.

Аталмыш іс-шараға Нидерланд елінен жазушының немересі Зифа-Алуа Әуезова мен оның жұбайы зерттеуші, ғалым Эрмс Роберт те келген.

Эрмс Роберт тіл танушы ғалым, қазақ тілін меңгерген. Ол ұлы жазушының бірнеше шығармасын нидерланд тіліне аударған. 

«Маған «Көксерек» повестіндегі табиғатты суреттеуді аудару қиын болды. Кейбір көне сөздерді сөздіктен қарадық. Кейбірін қазақ тілін жетік меңгергендерден сұрадық. Мұхтар Әуезовтің тілі көркем. Қазақ халқының көшпелі өмірін керемет суреттейді. Әсіресе ол «Абай жолы» романында ерекше көрінген», - дейді ол.

1972 жылы тағы бір ғимарат салынды, онда мәжіліс залы мен мұражай қызметкерлерінің жұмыс бөлмелері орналасқан. 100 жылдық мерейтойына орай 1997 жылы мұражай-үйдің аумағында экспозициялық-көрме залы жасалды.

Сәулетші Шоқан Майтабековтың шешімімен экспозициялық залдың ғимараты жерден жартысы ғана көрінетіндей етіп салынған. Ғимараттың төбесінде Меккедегі Қағбаның киелі тасына ұқсайтын күмбез бар. Сәулетшінің идеясы келушінің тек әдеби мұраға ғана емес, жалпы қазақ халқының рухани құндылықтарына араласу атмосферасын құру болды.

Жөндеу алдында 25 жыл бойы келушілер назарына ұсынылып келген экспозиция нысандары бөлшектелді. ЕҚазіргі уақытта ол ішінара ғана ұсынылған - Әуезовтің әлемнің әртүрлі тілдеріне аударылған кітаптары, жазушының мемлекеттік наградалары, портфолиосы, жазу құралдары мен жазу машинкасы.

semeytany.kz

Мұхтар Әуезов музей үйінің бас сақтаушысы Салтанат Мұқатаева келген қонақтарға қайтадан жаңғырған көрме залды таныстырып өтті.

«Мұхтар Әуезов көрме залы заманауи техникалармен жабдықталған. Мысалы, мына экран тачтардан «Романдар» дегенді бассаңыз жазушының романдарымен таныса аласыз. Сол сияқты оның өмірін хронологиялық дата арқылы да танысып шығуға болады. Жалпы 73 мың экспонат, ұлы жазушының 57 мың қолжазбасы сақталған. Одан бөлек қаламгердің өзі тұтынған заттары, жұбайының әшекей бұйымдары да осы жерге қойылған», - дейді ол.

Көрме залында бұдан бөлек жазушының өмірінен дерек беретін құжатты фильм көрсететін кішігірім зал бар. Ол жерге келушілер озық технология арқылы қаламгер туралы кинотуындыларды көре алады.

Тағы бір ерекшелік жазушының абақты жылдарынан дерек беретін абақтының шағын макеті жасап қойылған.

«Жазушыны алдымен агент деп кейіннен ұлтқа қарсы контр революция ұйымдастырды деген жала жапты. Кейіннен қосымша айып тағылады. Үштік ұйымның үкімімен үш жыл түрмеге жабылады. Бірақ бір жыл жеті айдан соң босап шығады», - дейді мұражай-үйдің бас сақтаушысы.

Экспозициялық залдың қабырғалары бүгінде Орталық Азияның белгілі бейнелеу өнерінің шеберлері әр жылдары салған Әуезовтің көптеген портреттерімен безендірілген. Бұл – татар суретшісі Бақи Урманче, қазақ суретшісі Айтымбай Молдабеков, КСРО халық суретшісі Мұхамедханафия Телжанов, Қазақ КСР халық суретшісі Сабур Мәмбеевтің туындылары.

Сөз өнерін шебер игеріп, филолог, қазақ фольклорының теңдессіз білуші, драматург, журналист, педагог, тамаша эрудит және энциклопедист болған Әуезов өмірі көпшілікке үлгі. Әуезовті «Шығыстың данагөйі» деп атаған.