2 бөлім. 2.БАЯНДЫ БОЛСЫН БАС ҚАЛА!

БАЯНДЫ БОЛСЫН БАС ҚАЛА!

ЕЛОРДАНЫ КӨШІРУ ЖӘНЕ АСТАНА ҚҰРЫЛЫСЫ

2 бөлім. 2.БАЯНДЫ БОЛСЫН БАС ҚАЛА!

Жаңа астананың қажеттілігі: көңіл түкпіріндегі көрікті ой

«Мемлекет жүрегі оның астанасында соғады. Бұл – бұлжымайтын ақиқат. Жас мемлекетке міндетті түрде жаңа, заманауи астана қажет екенін тәуелсіздіктің бірінші күнінен-ақ ойладым. Осы ойымның дұрыстығына нық сенімді едім. 1992 жылдың өзінде-ақ Ақмолаға жұмыс сапарымен келгенде, астананы осында ауыстыру туралы ойға келдім»

Қазақстанның жаңа астанасының жобасы кездейсоқ пайда болған жоқ

Тәуелсіздік алған күннен бастап жаңа жағдай, сол жағдай ерекшеліктерін көлденең тартқан мүлде басқа мемлекеттік ахуал қалыптасты. Қазіргі уақыттың шындығы мен бірқатар геостратегиялық факторлар өз геосаяси кеңістігімізді қайтадан қалыптастыру процесіне жаңа көзқараспен қарауға мәжбүрледі.

Жан-жақты талдай келгенде, астана болуға ең лайығы Ақмола болып шықты

Қала Алматыдан да, басқа үміткер қалалардан да барлық жағынан тиімділігімен ерекшеленді. Ақмоланың географиялық жағдайы өте қолайлы еді. Қала еліміздің негізгі экономикалық аймақтарын байланыстыратын ірі көлік қатынасы күре жолдарының торабында орналасқан болатын.

нұрсұлтан назарбаев

«Астананы көшіру бірқатар өзекті мәселелерді шешуге ықпал ететінін, соның нәтижесінде Қазақстан халқын ұлттық идеяларға ұйыстыратын жаңа саяси орталық құруға болатынын, аймақтардың бір-бірімен ықпалдасуы күшейіп, ел дамуының алтын діңгегіне айналатын тың қозғаушы күштің туатынын түсіндім. Солардың ішінде саяси-символикалық идеяның маңызы өте жоғары болды. Жаңа астана – егемен мемлекеттің өзіндік аңсар-арманы, ұлттық мүдделері мен қажеттіліктері негізінде құрылатыны белгілі еді. Осындай жағдайлардың бәрі жан-жақты ескеріліп, жаңа астана жобасы дер уақытында жүзеге асты. Астана туралы мәселені кейінге қалдыруға болмайтын еді. Көп созбай, жаңаны ескінің құндағынан «аршып алып», тәуелсіз Қазақстанның барыс бітімді, самұрық серпінді асқақ бейнесін жасау қажет болды»

Н.Назарбаевтың жеке тапсырмасы бойынша астана болуға лайық қалалар сарапқа салынды. Үміткер қаланың географиялық жағдайы да, табиғаты мен климаты да, әлеуметтік-экономикалық, әскери-стратегиялық, көлік және инженерлік инфрақұрылым, құрылыстық, демографиялық, ғылыми және мәдени даму мүмкіндіктері де астанаға қойылатын талаптарға сай келуі тиіс еді.

Қазақстанның солтүстігінде және оңтүстігінде экономикалық жағынан қуатты екі бірдей даму орталығын құрса қалай болады? Тұңғыш Президент осының бәрін ой сарабына салып, екшейді

Кеңес өкіметі кезінде Ақмола – құрамына Қазақстанның бес облысы кірген тың өлкесінің орталығы еді. Сондықтан қалада өлке орталығы болған кезден қалған ғимараттар да аз емес-ті. Бұларға көшіп келген республикалық министрліктер мен ведомстволарды уақытша орналастыруға болатын.

Сол кезде көлік инфрақұрылымының да үлкен маңызы бар еді.

Ақмолада республика аймақтарын және көршілес мемлекеттердің шекаралас өңірлерін байланыстыратын ірі темір жол торабы тоғысатын. Қазақстандағы негізгі қатынас құралы темір жол болғандықтан, жаңа астананы таңдаған кезде қаланың осы артықшылығына айрықша көңіл бөлінді.

Сонымен қатар экологиялық фактордың да рөлі аз болған жоқ.

Ақмола зілзаладан қауіпсіз аймақта орналасқан еді.

Жер ресурстарының байлығы, сулы-нулы өзендерінің болуы, Бурабай курортты аймағының жақындығы қала төңірегінде қолайлы микроклимат қалыптастыратын экологиялық жасыл белдеу құруға мүмкіндік туғызатын. Ескі қала маңындағы бос жатқан жерлерде керемет әсем сәулеттік жобаларды іске асыруға емін-еркін, батыл кірісуге болар еді.

НұРСұЛТАН НАЗАРБАЕВ

«Астананы жаңа жерге көшіру елдің саяси-әкімшілік элитасын да жаңғыр тып-жаңартуы тиіс болатын. Билікке ескі сүрлеуді шиырлай бергісі келмейтін жаңа саяси күштердің қосылуы республикадағы мемлекеттік және әкімшілік басқару жүйесінің дамуына тың серпіліс әкелері анық еді»

Әлеуметтік-демографиялық факторлар да жете ескерілді

Қазақстанда ішкі және сыртқы көші-қон жүріп жатқан кез болатын. Оңтүстік аймақтардағы артық еңбек ресурстарын орталық және солтүстік аймақтарға бағыттау қажет еді. 1990-шы жылдардың бірінші жартысындағы қарқынды ішкі көші-қон осы арадан басталды.

1990-шы жылдардың басында жаңа астана жобасының келешегі зор, ерекше батыл жоба екенін айтып, әділ бағасын бергендер аз болды. Бір қарағанда тосын жаңалық сияқты көрінетін мұндай тың бастаманың келешегі кемел екенін ұғыну үшін ой алғырлығы, республика жағдайын терең зерделей алатын білім-білік пен пайым-парасат қажет еді. Мұндайда алысты болжай білетін ішкі түйсік те, қиядағыны көре білетін қырағылық та, сондай-ақ саяси және әкімшілік қызмет мектебінің тәжірибесі де керек.

НұРСұЛТАН НАЗАРБАЕВ

«Бәрін ойша сараптап, таразы басына тарттым. Ақыр соңында «Ақмола – жаңа астана болуы тиіс!» деген берік байламға келдім. Мен ішкі түйсігіме сендім. Тарихтың бетбұрыс кезеңінде жауапкершілікті мойнына алған саясаткер тәуекелге баруы керек екенін іштей түйсіндім. Әрине, бұл көзсіз тәуекел емес, ішкі сенім қазығы мықты тәуекел болуы тиіс деп білдім. «Ой, ең алдымен, адамның қиялында туады, кейін сол ойлағаның шындыққа айналады», деп дұрыс айтылған».

2 бөлім. 2.БАЯНДЫ БОЛСЫН БАС ҚАЛА!

Астананы көшіру: күмән, тәуекел, сенім

Елорданы Алматыдан қазіргі Астанаға көшіру жаңа мемлекетіміздің өмір жолындағы маңызды белес болды

Жаңа астананың бой көтеруі – еліміздің жедел дамуына жол ашар жақсылықтың басы сияқты көрінеді

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетін құру туралы Жарлық – жаңа астананың мәртебесін биіктетер игі істердің басы болды. Көпшілік күтпеген бұл шешім Ақмоланы қайта салу қызу жүріп жатқан кезінде, 1996 жылдың мамырында қабылданды.

НұРСұЛТАН НАЗАРБАЕВ

«Мұндай қадамға көптен көкейде жүрген ойымды іске асыру үшін бардым. Сол қиын-қыстау жылдардың өзінде жаңа астананы еуразиялық және ғаламдық ауқымдағы ірі халықаралық және ғылыми-ағарту орталығы етуді ойлайтынмын. Көп ұзамай, астананың басқа да жоғары оқу орындары – С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті мен Қазақ мемлекеттік медицина академиясы (бүгінде – Астана Медицина университеті) ірілендірілді. Жаңа астана алғашқы күндерден бастап-ақ қазақстандықтарды өзіне тарта бастады. 1998 жылдың өзінде Астанаға 14 мың адам келді, одан әрі де қала халқының саны өсе берді»

Астананың экономикалық рөлі күшеюінің маңызы ерекше болды

1996 жылы Ақмолада арнайы экономикалық аймақ құрылған болатын. Астанаға инвестиция тартуға соның көп ықпалы болды.

Тұрғын үй құрылысы жедел қарқынмен дамыды. Қала құрылысы жобаларына Түркиядан, Израильден, Италиядан және басқа көптеген елдерден келген инвесторлар белсене қатысты. Қазақстан компаниялары айрықша белсенділік көрсетті.

НұРСұЛТАН НАЗАРБАЕВ

«1998 жылдың 15 желтоқсанында, Тәуелсіздік күніне орай, жаңа астанада алғаш рет салтанатты жиын өтті. Сол жиында мен: «Сәулет өнері шеберлерінің шығармашылық соны ізденістерінен туған өзіндік сипаты ерекше әсем ғимараттары арқасында Қазақстанның енді ғана бой көтерген астанасы қайталанбас келбетке ие болады», – деген едім. Менің көкейімде: «Астана еуразиялық өркениет орталықтарының бірі болады. Есілдің сол жақ жағалауында су жаңа қала – болашақтың қаласы бой түзеуі тиіс» деген ой тұрды»

нұрсұлтан назарбаев

«Жаңа бастамаға сенімсіздік танытып, сары уайымға салынатындар аз емес екенін білсем де, Астананы көшіру туралы шешімге келдім. Сол шешімімді кейінге қалдырғым келмеді. Мемлекетіміз, қоғамымыз және экономикамыз үшін стратегиялық мәні бар шешімді кейінге қалдырғым келмеді. 1994 жылдың 6 шілдесінде Жоғарғы Кеңес алдына астананы көшіру туралы мәселені төтесінен қойдым. Астананы Алматыдан – республиканың орталық өңірі Ақмолаға көшіру қажеттігін логикалық тұрғыдан дәлелдеп, мұндай шешімге негіз болған нақты себептерді ашып көрсетуге арналған Парламент сессиясының пленарлық мәжілісіндегі сөйлеген сөзімді осы күнге дейін ұмытпаймын. Мінберге шықтым. Ішкі толқынысымды басып, сәл кідірдім де, өз ойымды дәлелдеуге көштім».

Елбасының астананы ауыстыру туралы бастамасын депутаттар ду қол шапалақпен қарсы ала қойған жоқ. Дағдарыс жағдайында осындай орасан зор жобаны қолға алудың қаншалықты қажеті бар? Парламент мүшелерін мазалаған сұрақ осы еді. Көпшілігі мұны құрғақ қиял деп білді. Ал таяз ойлайтын кейбіреулердің ойынша, астананы ауыстыру мемлекет мүддесінен емес, менің себебі өздеріне ғана белгілі жеке қалауым екен. Қысқасы, дәл сол сәтте осы батыл бастаманы көп ешкім қолдай қойған жоқ

1994 жылғы 6 шілдеде

Нәтижесінде Жоғарғы Кеңес аз ғана дауыс басымдығымен 1994 жылдың 6 шілдесінде «Қазақстан Республикасының астанасын көшіру туралы» қаулы қабылдады. Үкіметке мегажобаның техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеу тапсырылды.

НұРСұЛТАН НАЗАРБАЕВ

«Талқыға салынған шешімнің дұрыстығына күмәнмен қараушылардың қарсылығын жеңе отырып, мен межелеген жолмен жүйелі түрде қадам жасай бердім. «Қазақстан Республикасының астанасы туралы» Жарлық 1995 жылдың 15 қыркүйегінде, яғни Конституция қабылданғаннан кейін бірден жарияланды. Саясаткер және ел басшысы ретінде тәуекелге бас тіктім. Олай етпесіме болмады. Өйткені бүкіл әлем қауымдастығына, ең алдымен, өзімізге, тәуелсіз Қазақстанның қолынан не келетінін көрсетуіміз керек болды».

Республикалық органдарды Алматыдан Ақмолаға көшіру үшін арнайы Мемлекеттік комиссия құрылды

Үкімет қаладағы жаңа нысандарды салуға қатысатын инвесторлар үшін жеңілдіктер бағдарламасын жасауға нұсқау алды. Бюджеттен тыс қаражаттарды жинақтау үшін арнайы «Жаңа астана» қоры құрылды.
Елімізге оңай соқпаған 1996 және 1997 жылдарда істің басы-қасында болып, нақты шешімдер қабылдау үшін және қарқыны күннен-күнге үдеп келе жатқан жұмыс барысын бақылау үшін Нұрсұлтан Назарбаев өзі Ақмолаға келеді.

Ақмоланың құрылысына Қазақстанның барлық облыстары қатысты

Астана көші басталар тұста әр аймақ мемлекеттік орган қызметкерлерінің отбасылары үшін көп пәтерлі екі үй салып беруді міндетіне алды. Бұл үйлердің тұрғындары кейін осы үйлерді «Алматының үйі», «Қарағандының үйі», «Қостанайдың үйі» деп атап кетті. Жаңа астанада сәулетшілердің, инженерлердің, прорабтардың, құрылысшылардың, көші-қон жұмысын ұйымдастырушылардың ерен еңбегінің іздері бар.

НұРСұЛТАН НАЗАРБАЕВ

«Ақмоланы екі жыл ішінде астана ету мүмкін еместей көрінген. Әйтсе де біз қиялдағы арманның нақты өмір шындығына айналуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасадық. Сол бір қиындығы да, қызығы да көп болған, ерекше құлшыныспен, ертеңгі сәулелі күндерге деген нық сеніммен білек сыбана іске кіріскен кезде қасымнан табылған, жаңа астана құрылысына өлшеусіз еңбек сіңірген жандарды әрқашан ерекше ықыласпен, ризалық сезіммен еске алам. Олардың қатарында В. Ни, А. Бөлекбаев, А. Есімов, Ж. Кәріпжанов, Ә. Жақсыбеков, Т. Досмұхамбетов, Н. Макиевский, Ф. Галимов, Б. Нұрпейісов, О. Песков, В. Иванов, К. Омаров, Р. Бекболатов, А. Аубеков, Н. Тихонюк, А. Рустамбеков және басқалар бар»

1997 жылдың 20 қазанында оқиға барысын жеделдету үшін «Ақмола қаласын Қазақстан Республикасының астанасы деп жариялау туралы» қаулы мәтінін Президент ауызша айтып жазғызады және дәл сол күні осы қаулыға қол қояды.

Бұл қаулы «Қазақстан-2030» Жолдауын жария еткеннен кейін тура 10 күн өткен соң қабылданды. Мұның да символдық мәні бар болса керек.

Ақмола 1997 жылдың 10 желтоқсанынан бастап республика астанасы болды.

нұрсұлтан назарбаев

«Бүгін біз, Қазақстан Республикасының жоғарғы билік органдары, Ақмола қаласының 1997 жылғы желтоқсанның 10-ынан бастап мемлекетіміздің астанасы екені жөнінде салтанатты түрде мәлімдейміз. Бұдан былай және ғасырдан-ғасырға осында – ұлан-байтақ елдің кіндігінде халық тағдыры үшін өмірлік маңызы бар шешімдер қабылданатын болады. Отанымыздың жүрегі енді осы жерде соғады. Осы жерден Қазақстан үшінші мыңжылдықтың табалдырығында өзінің тарихи тағдырын айқындайтын болады»

Ақмола 1997 жылдың 10 желтоқсанынан бастап республика астанасы болды.

8 қараша күні қалаға Қазақстанның мемлекеттік символдарының эталондары: Мемлекеттік ту, Елтаңба және Президент байрағы салтанатты түрде әкелінді.

Көп ұзамай-ақ жаңа астанаға заман талабына сай жаңаша ойлайтын, ұйымдасып, тез, жанын салып жұмыс істей алатын білікті мамандар жеделдетіп келе бастады.

Бір күннен кейін,1997 жылдың 12 желтоқсанында, жаңа астанада бірқатар ел басшыларының – С. Демирел (Түркия), И. Каримов (Өзбекстан), А. Акаев (Қырғызстан), Э. Рахмонның (Тәжікстан) қатысуымен жоғары деңгейдегі бірінші халықаралық кездесу өтті.

НұРСұЛТАН НАЗАРБАЕВ

«1998 жылы әуежайдан келе жатқан жолда «Еліміздің жаңа орталығын «Астана» деп атауды дұрыс көрем» деп, ойымда жүрген сөздің ұштығын шығарып қалған едім. Кешқұрым резиденцияда астана атауына байланысты әңгімеміз жалғасты. «Астана» деп атауға не себепті ықыласым ауғанын айтып, дәлелді дәйектер келтірдім. «Біріншіден, «астана» сөзінің мағынасы айқын. Елдің бас қаласы ұғымын білдіреді. Екіншіден, саяси және тарихи тұрғыдан алғанда да, әркім әрқалай түсініп, қабылдайтындай атау емес. Үшіншіден, «астана» деген сөздің өзі қаланың атқаратын қызметін көрсетіп тұр. Мемлекеттік тілде айтсаң да, басқа тілде айтсаң да, құлаққа жағымды, айдынды атау. Оның үстіне: жаңа астаналар тұсаукесерінде қала атауы әлем мемлекеттері бас қалаларының тізіміне еніп, қала символына айналуы да мүмкін», – деген едім»

Сол жылдың 6 мамырында «Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласының атауы – Астана қаласы болып өзгертілгені туралы» Жарлыққа қол қойылды

Астана деген жаңа атау қаланың мемлекеттік деңгейдегі бас ты қызметін дәл бейнелеп тұр

Тарихи сабақтастықты сақтау үшін Ақмола облысының атауын бұрынғыша қалдыру жөнінде шешімге келдік.

1998 жылдың 10 маусымында тәуелсіз Қазақстанның жаңа астанасының халықаралық тұсаукесері өтті. Салтанатты рәсім мерекелік той-думанға ұласты. Айтулы оқиға еліміздің барша халқының, сондай-ақ шетел жұртшылығының назарында болды.