«1991 жылдың 25 сәуіріндегі СОКП Орталық Комитетінің пленумында сөйлеген сөзімде кеңестік партия басшылығына, сол кездегі елдегі саяси және экономикалық жағдайға қарағанда, көп ұзамай ұзақ жылдарға созылатын стагнацияның, гиперинфляцияның жаңа ағысына енетінімізді ескерттім»
«1991 жылдың 25 сәуіріндегі СОКП Орталық Комитетінің пленумында сөйлеген сөзімде кеңестік партия басшылығына, сол кездегі елдегі саяси және экономикалық жағдайға қарағанда, көп ұзамай ұзақ жылдарға созылатын стагнацияның, гиперинфляцияның жаңа ағысына енетінімізді ескерттім»
Қазақ КСР-інің «Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру туралы» заңы
1991
1991 жылдың маусымында Қазақ КСР-інің «Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру туралы» заңына қол қойылды, ал қыркүйекте соған сәйкес Мемлекеттік бағдарлама бекітілді.
«Қазақстан Республикасындағы мемлекетсіздендіру мен жекешелендірудің ұлттық бағдарламасы»
1993
1993 жылдың 5 наурызында «Қазақстан Республикасындағы мемлекетсіздендіру мен жекешелендірудің ұлттық бағдарламасы» қабылданды. Ол 1995 жылы аяқталған жекешелендірудің екінші кезеңін бастап берді.
Жекешелендірудің басты мақсаты – кәсіпорынның тиімділігін көтеру тек өндіріске ірі
инвестициялар тарту арқылы ғана жүзеге асатын еді. Ол үшін жедел түрде қомақты инвестициялық
ресурстарға ие дәулетті шетелдік инвесторларды тауып, қызықтыру керек болатын.
НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВ
«Тәуелсіздік алғаннан кейін, мен бірден ұлттық валюта жасау туралы ойландым. Кез келген мемлекет үшін төл валюта – тек экономикалық категория ғана емес, сондай-ақ символдық тұрғыда «ақша түріндегі тәуелсіздік» болатын. Бұл қиындықтың Қазақстан дербес жүзеге асырған мемлекет құрылысынан бір ерекшелігі – қаржы нарығындағы ахуал тек бізге ғана байланысты емес еді».
Қолма-қол ақша жетіспейтін және Қазақстан үкіметінің өкілдері жалақы мен зейнетақы төлеуге қажетті ақша алу үшін Мәскеуге сабылуға мәжбүр болатын. Ресейлік ақша реформасының Қазақстанға зардабы тимес үшін 1992 жылдың көктемінде ұлттық валютаға көшуге әзірлік жөніндегі құпия комиссия құрылды.
1992 жылы көктемде
Ресейлік ақша реформасының Қазақстанға зардабы тимес үшін 1992 жылдың
көктемінде ұлттық валютаға көшуге әзірлік жөніндегі құпия комиссия
құрылды.
1993 жылы 26 шілде
Ресей айналымға өзінің ұлттық банкноттарын шығарды. Одақтас
республикалардың ішінде Қазақстанға бұрынғы ша ескі үлгідегі рубль
жеткізіліп, ол ақша массасын ұлғайтумен қоса, инфляцияны да күшейтті.
Оның қандай әлеуметтік зардаптарға ұшырататынын түсінгендіктен, ұлттық
валютаны жылдам қарқынмен басып шығаруға тапсырма берілді.
1993 жылы 12 қараша
1993 жылғы 12 қарашада «Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын
енгізу туралы» Жарлыққа қол қойылды. Жаңа банкноттар айырбастауға
қажетті мөлшерде елдің аудандары мен банктеріне небәрі 8 күннің ішінде
жеткізілді. 15 қараша күні таңғы 8-ден басталған айырбас 20 қараша кешкі
20:00 сағатта аяқталды. Қазақстан өзінің төл валютасына ие болды.
1994 жыл
1994 жылы экономикадағы дағдарыстан және тіршілік деңгейінің төмендеуінен
туындаған әлеуметтік ахуал өзінің шырқау шегіне жетті. 1994 жылдың 9 маусымында
Елбасы Жоғарғы Кеңесте «Жаңарған Қазақстанға – реформаларды тереңдету және
жалпыұлттық келісім арқылы» атты Жолдауын жасады, онда ол нақты ақиқат жағдайына
объективті баға беруге тырысты және дағдарысты алып келген реформалар емес,
керісінше, ыдыраған Одақтан қалған мұра екенін түсіндірді. Ал дағдарыс одан
шығудың жолын іздестіруге, реформа жолына түсуге мәжбүр еткен болатын.
«Ол кезде, қанша қиынға соқса да, жауапкершілікті мойынға жүктей отырып, біздің қаржылық тұрақтылықтың бірден-бір жолы есебінде – тіршілікке қажеттіліктен басқа, мемлекеттің барлық шығындарын қысқартуды азаматтарымызға түсіндіру керек еді. Ол дегеніңіз кәсіпорындарды тура және жасырын дотациялаудың, барлық салықтық жеңілдіктердің алып тасталатынын білдіретін. Шығынға батқан кәсіпорындар банкрот болуға тиісті еді. Тауарлардың және қызметтің барлық түрлеріне еркін баға қойылатын»
Мемлекеттік шығындарды қысқарту есебінен бюджетті теңестіруге қол жеткізілді. Қаржы жүйесін
тұрақтандыру мен экономиканы сауықтыру дәл осы Президент меморандумынан басталды.
Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі туралы декларация қабылданысымен, мемлекет өзінің банк жүйесін қалыптастыруды бастады. 1990 жылдың 7 желтоқсанында Қазақ КСР Мемлекеттік банкі – жоғарғы деңгейде, ал төменгісінде коммерциялық банктер мен басқа да несие мекемелері тұрған қосдеңгейлі жүйенің негізін қалаған «Банктер мен банк қызметі туралы» заң шықты.
«Мен Меморандумымда қаржы жүйесін тұрақтандыруды маңызды міндет деп мәлімдеп, Ұлттық банктің мәртебесіне ерекше назар аудардым. Мен Ұлттық банктің барша бағыныштылықтан босатылуын және өкілетті, сондай-ақ атқарушы органдардың қамқорлығынан азат етілуін талап еттім»
1995 жыл 30 наурыз
1995 жылдың 30 наурызындағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Жарлық Ұлттық банкті тек Президентке ғана бағынышты етті және сол арқылы оны әр тараптан жасалатын саяси қысымдардан қорғады. Тәуелсіздік алған Ұлттық банк сол жылдың өзінде инфляция қарқынын төмендетіп, оны 56 процентке дейін азайтқан қатаң монетарлы саясат жүргізе алды.
1995 жыл 24 сәуір
1995 жылдың 24 сәуірінде «Салықтар және басқа да бюджетке түсетін міндетті төлемдер туралы» Жарлық күшіне енді. Салықтар саны 11-ге дейін қысқарып, олардың орнына кірістің корпоративті салығы енді. Оның орташа мөлшері кезең-кезеңмен төмендетілді. Салыққа байланысты көзқарастың өзі де өзгерді – енді мемлекет одан тек қана мемлекеттік бюджетті толтыруды ғана емес, сондай-ақ инвестицияларды ынталандырудың, соған сәйкес өндірісті дамытудың тетігін көрді.
1990 жылдары қазақстандық бизнесмендер ірі кәсіпорындардың тиімді жұмысына жауап
бере алатын толыққанды инвестор бола алмады. Жаңа тәуелсіз мемлекетке шетелдік
инвесторлар ауадай қажет болды.
«Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап біздің елімізде мен прогрессивті әлемдік тәжірибені қолданып, басқа елдердің табысының себептерін талдауға ұмтылдым. Ли Куан Юмен алғашқы кездесулердің өзі Сингапурдың басты құпиялары инвестиция тартуда жатқанын көрсетіп берді. Қазақстанның ерекшелігін есепке ала отырып, біз осы жолмен алға жүруге шешім қабылдадық»
Ірі шетелдік бизнесті ауқымды инвестицияларға өте мұқтаж қазақстандық өнеркәсіп жобаларына
тарту үшін, шынында да, үлкен күш-жігер керек болды. Бірінші кезекте, ол Атырау облысындағы
Теңіз мұнай кен орнына байланысты еді.
«Шетелдік әріптестермен кездесулерде маған әлемдік бизнес элитаны Қазақстанның сенімділігі мен тұрақтылығына, инвесторлар алдындағы барлық міндеттемелерді сөзсіз орындайтынына сендіруге тура келді»
1995 жылы тұрғындардың банк салымдары 5-тен 12 миллиард теңгеге дейін өсті
«1995 жылдың 16 желтоқсанында Тәуелсіздік күніне арналған салтанатты жиында мен реформаның бірінші кезеңінің алдын ала қорытындыларын жасадым. Іс жүзінде бір қаржылық жылда Қазақстан гиперинфляция сияқты қатерлі экономикалық сынақтан өте алды. Біз тәуелсіздіктің ұлттық валюта сынды маңызды рәмізін енгізумен қоса, оның сенімділігіне, тұрақтылығы мен сәтті айналымына қолымыз жетті. Сол арқылы отандық экономиканың өзіндік келбетін білдіретін, экспорттық секторды қалыптастыратын, әлемдік нарыққа шығатын арна ашумен қоса, біздің жетекші кәсіпорындарымыздың экономикалық құрдымға түсуін тоқтата алдық. Қазақстан шетелдік капитал, инвестициялар, технологиялар, экономикалық жаңалықтар мен әлемдік шаруашылық тәжірибе үшін анағұрлым тартымды бола бастады»
Осы жылдар ішіндегі барша әлеуметтік-экономикалық қиындықтарға қарамастан, олардан өту процесінде тәуелсіз Қазақстан өз болашағына сенімді еді
©️
02.07.2020
«ҚазАқпарат» ХАА