ҚР «Халық қазынасы» Ұлттық музейіндегі зерттеу институтының және Ә. Марғұлан атындағы Археологиялық институтындағы филиалының қызметкерлері 2012 жылы б.з.д. VI-V ғасырлардағы сақтар кезеңінің 60-тан астам «патшалық» қорғаны жатқан Кеген өзенінің аңғарын зерттеді.
Көрнекті археолог Кемал Ақышев осы төңіректі зерттей отырып, сақ үкіметі жерленген Қазақстанның 6 орталығының бірі болып табылады деген қорытындыға келгендігін атап өтеміз. Сол сияқты осы төңіректен алыс емес жерде Ыстықтың «алтын адамы» табылған.
Осы жылы ғалымдар оңтүстіктің түкпіріндегі аңғар қорғандардың бірін зерттеуді қолға алды және оның маңынан 44 жерленген ғұндар денесін тапты. 44 моланың 41-і зерттелді, ғалымдар атап өткеніндей, жерлеу рәсімі ғұндық болып табылады екен: бас жағын сотүстікке қаратып, арқасымен созылған күйінде аса терең қазылмаған орға жерленген. Жерлеу орындарында бас киімдерінің алтын әшекейлері, алтын түйіндіктері және т.б. табылған. Сонымен бірге табылған әшекей бұйымдары сақтардың стилінде жасалған.
Экспедиция жетекшілерінің бірі Ақан Оңғар табылған 44 адам да бір уақытта жерлеу қорымы бір уақытта салынғандықтан, әскер болуы мүмкін деп атап өтті. 44 ғұн адамдарының «сақ басшысының» айналасына жерленуі есте қаларлықтай болып табылады: жерленгеннен соң 500 жылдан кейін, ғалымдарды ғұндардың сақтарға өздерінің ата-бабалары сияқты табынған және «сақ басшысының» жерленген орны қасиетті орын деп есептеген деген ойға жетелейді.
Қазылған қорғандардың негізгі бөлігі ұрланғандығын атап өту керек. Тағы бір ерекшелігі — басты «патшалық» қорғанының айналасына метрден артық болатын биіктіктегі тас шығыршық қойылған, бұл сақтардың өзге әлемнің барлығына сенгендігімен байланыстырады. Табылған жасандылар ары қарайғы сараптамаға Америка мен Ресейге жөнелтілді. Ақан Оңғар ғұндар кезеңінің көптеген ескерткіштері Монғолияда орналасқандығын айтады. Сол уақытта сақтар бастапқы кездері Қазақстан территориясында мекендегенімен, ғұндар Монғолиядан келгендіктен, Қазақстанда осы тайпаның жерленген орындары сирек кездеседі.
ХХ ғасырдың 80-жылдары Кеген өзенінің аңғарындағы Жалауин аулында сақтардың заттары бар қойма табылғаны белгілі. Жергілікті қорғандардың біріндегі қойманың заттары ұрлануы мүмкін деп есептейді.
Келер жылы ғалымдар басты қорғанды қазуды көздеп отыр. Бұл Қазақстанның тарихы туралы жаңа деректерді беретін қызықты археологиялық олжаға алып келуі де, тіпті тағы бір «алтын адам» табылып та қалуы мүмкін. Қазақстан Территориясында бүгінгі таңда осындайдың жетеуі табылғанын айтуға болады.
