Бір халық өзінің тарихын білмесе, бір ел өзінің тарихын жоғалтса, оның артынша өзі де жоғалуға ыңғайлы болып тұрады.
Міржақып Дулатұлы

«Семей таңы» газетіне 95 жыл толады

1840
«Семей таңы» газетіне  95 жыл толады - e-history.kz
Республикадағы ең көне баспа басылымдарының біріне – «Семей таңы» газетіне 95 жыл толады.

4 желтоқсанда Республикадағы ең көне баспа басылымдарының біріне — «Семей таңы» газетіне 95 жыл толады.

Газеттің тарихы туралы «Сарыарқадан «Семей таңына» дейін» өзінің кітабында директор — газеттің басты редакторы, филологиялық ғылымдарының докторы Риза Молдашева баяндады. Ол ХХ ғасырдың басында шығып жатқан көптеген газеттердің мұрагері болып табылады. Газеттердің авторлары «Семей таңы» ұжымының алғашқы мүшелері болып, олардың арасында Ыбырай Алтынсарин, Ахмет Байтұрсынұлы, Мыржақып Дулатов, Мұхтар Әуезов бар. Авторлар халық мүддесін бәрінен жоғары қойған еді, олардың басты мақсаты: тәуелсіздік — қазақтың сан ғасырлық арманы. Бастапқыда «Сарыарқа» газетінің жалғасы ретінде «Семей таңы» басылымы пайда болды. Ол 1917 жылдың 15 маусымынан бастап шыға бастаған. Сәкен Сейфуллин елестері бойынша, «Өз кезінде «Сарыарқа» газеті «Алаштың» тілі болған». Бұл шындық болып саналады, өйткені газет редакторларының ішінде партия мүшелері болған, мұнда жас Мұхтар Әуезовтың мақалалары жарық көрген. 1917 жылғы 5 қыркүйектегі санында «Адалдықтың негізі — әйел» деп аталатын оның алғашқы мақалаларының бірі шыққан. Жүсіпбек Аймауытовтың өлеңдері, әңгімелері және жарияланымдары-да газет беттерінде жарық көре бастаған. «Сарыарқа» газетінде әрбір шыққан мақала — замандастарды терең ойға шомылдыратын жарияланым.

1919 жылы 1 желтоқсанда Семейде кеңестік өкімет орнатылды, және әскери-төңкерісшіл комитеттің алғашқы шешімдерінің бірі — қазақ тілінде жаңа басылымды ұйымдастыру. Осылай, «Қазақ тілі» газеті пайда болған. Ол жабылған «Сарыарқа» газетінің мұрагері болып табылады. Газеттің қызметкерлері бостандық болады деп күтіп тұрған. «Төңкеріске дейін қазақ халқының арасында қоғымдық-рулық қатынастар болды, енді жұрт руларға, топтарға бөлінбейді, сондықтан ауылдағы таптық күрес, руаралық даулар енді тоқтауға тиіс», — алашордалықтар өз сенімін білдірген. Олар «Рулықтан социализмге барамыз» деген ұранына да сенген екен. «Қазақ тілі» газетінің тұңғыш бас редакторы Маннан Тұрғанбаев болған. Ол А. Бөкейханмен, А. Байтұрсынұлымен, М. Әуезовпен, Ж. Аймауытовпен, Н. Нұрмановпен, А. Ермековпен жастық шағынан жақсы қарым-қатынаста болған. 

1923 жылғы 13 қантардағы санында «Қазақ тілінің» басты мақсаттар-міндеттер айқындалды: «Қазақ тілі» газеті коммунистік күш әлсірегенде шыға бастады. Осы кезде құрылымды және кеңестік өкіметтің бағдарын жақсы білетін адамдардың саны аз болған. Осындай қиын кезде ешқандай кедергілерге қарамай-ақ газет өз жұмысын жалғастыра берген«. Газеттің атауы да кездейсоқ емес таңдалды. Прииртышье өңірінде бұл тұңғыш большевистік газет болған. Ол қарапайым еңбекші халқына арналған, сондықтан басылым ана тілінде жарық көрген. Кеңес үкiметi орнағаннан кейiн Нұрғали Күлжанов баспаны басқарған. Осы кезде газеттің 800-1000 данасы шыққан. Екі беттік газет аптасына екі рет шыққан. «Қазақ тілі» газеті жасатардың өмірі жайлы көп жазған. 1923 жылы әрбір санның бір бетінде «Еңбекші жас» айдары орналасқан. Әйгілі тарихшы, профессор Мұсатай Ақынжанов былай деп айтты: «Осы кезде мен газеттің басты қызметкерлерінің бірі болдым. Ұжым маған үлкен жауапкершілікті жүктеп отырды, сондықтан мен жас комсомолшылардың бөлімін басқардым. Осылай, төрт беттен тұрған газеттің бір бетінде «Еңбекші жас» айдары шыққан. 

Менімен бірге С. Бейсбаев редакторлық қызметті атқарып жүрген. Жастарға арналған газеттің 7-8 саны жарық көрген. Жастардың губкомы қаржы жағын қамтамасыз еткен». Газет қазақ халқының сауаттылығын арттыру жолында өз рөлін атқарып жүрген. Оқырмандардың санын көбейту — редакцияның басты міндеттерінің бірі болған. «Қазақ тілі» газеті — большевиктердің жаршысы. Басылым қазан төңкерісінен кейін халықты «жаулап алынған» аумағын қорғауға шақырған. Дегенмен, газеттегі мақалалардың тақырыптылығы көп қырлы болып, оның ішінде театрлық жаңалықтар, айтыстар жөнінде көп мәліметтер берілген. «Қазақ тілі» — оқырмандарды Мұхтар Әуезовтың драмалық шығармашылығымен танысқан басылым, мұнда М. Әуезовтың «Бәйбіше-тоқал» пьесасы бойынша Свердлов атындағы «Есаймақ» театры қойған спектаклі туралы жазылған. Мақаланың авторы пьеса мен оның кейіпкерлері туралы баяндады. Сақталған газет нөмірлерінде қазақ әншісі Әмре Қашаубаев туралы мақалаларды табуға болады.

 «Әмре» деп аталатын мақаласында Әлкей Марғұлан былай деп жазады: «Семейде әйгілі әнші Әмре 15 маусымда Парижде өтетін Дүниежүзілік көрмеге қатысады. Жолдас Луначарский ағарту наркомынан шақыру қағазын оған әдейі жолдаған». Әмренің Францияда ән айтатыны туралы мақалалардың бірінде айтылған. Кейін Париждегі Әмренің жақсы дебюті туралы жазылған. 

«Қазправда» газеті жазғандай, «Қазақ тілі» газеті аумақтағы басты баспа құралдарының бірі болып табылған. Оның мақсат-міндеттері айқын болған. Тарихи, ғылыми, әдебиеттік тұрғыдан ең маңызды мәліметтер басылымның беттерінде жарық көрген. Мұнда Әлихан Бөкейханның, Мағжан Жұмабаевтың, Мыржақып Дулатовтың, Мұхтар Әуезовтың, Жүсіпбек Аймауытовтың көзқарастары жазылған болды. «Қазақ тілі» халықтың ағартуына мен мәдениеттің дамуына өз үлесін қосқан. Басылым ХХ ғасырдың ортасынан өз атауын бірнеше рет өзгерген («Жаңа ауыл», «Қызыл дала», «Социалды шығыс», «Екпінді», «Семей правдасы»). Қазіргі кезде газет қазақстандық басылымдардың ішінде лайықты орынға ие болып тұр. 1965 жылдан бастап ол «Семей таңы» атауымен шыға бастады.

Автор:
Сауалнамалар
Мектептердегі тарих пәнін оқыту деңгейін қалай бағалайсыз?