Нұсқау: Сізге берілгентөрт жауап нұсқасынан бір дұрыс жауаптытаңдауға арналған тапсырмалар беріледі.
Сақ-массагеттер парсы патшасы Кирді талқандаған жыл
Oртағасырлық Сауран, Созақ, Сайрам қалаларының орналасқан аймағы
1907 жылы жарық кӛрген «Сарыарқаның кімдікі екендігі» кітабының авторы
ХХ ғасыр басында отаршыл ӛкімет билігінің атына жолданған ірі кӛлемді петиция
Aрабтарға қарсы күресте «Әбу Музахим» («Сүзеген») атанған Түргеш қағаны
Бұланты ӛзені бойында болған шайқас
XVI ғасырдың басында билік құрған
Батыс Қыпшақ бірлестігі құрылған аумақ
Ұлы Отан соғысы жылдарында тары ӛсіруде жоғары нәтижеге жеткен
568 жылы түркілер мен Византия арасында әскери-сауда келісімі жасалды
Нұсқау: Сізге контекст негізіндегі ұсынылған төрт жауаптан бір дұрыс жауапты таңдауғаарналған тест тапсырмалары беріледі. Контексті мұқият оқып, берілгентапсырмаларға дұрыс жауап беріңіз.
№1мәтін
Cырдария бойында дәуірлеген қалалардың бірі – Сауран. Ӛз атауын сақтап қалған Сауранның қалдықтары Түркістан қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 25 шақырым жерде жатыр. Қала туралы бірінші деректер X ғасырдан белгілі. X ғасырда ӛмір сүрген белгіліараб тарихшысы Макдисиқаланы былай деп сипаттаған: «Сауран(Сарван, Сабран) – бірінен кейін бірі 7 қабырғамен қоршалған үлкен қала, оның рабады бар, үлкен мешіт ішкі қалада орналасқан. Ол гүздер мен қыпшақтарға қарсы құрылған шегаралық бекініс – қамал». XV ғасырдың бірінші жартысында Жошы ұрпағы билігі кезінде Сауран тіпті Ақ Орданың астанасы болған. Қалада 1320 жылы қайтыс болған Ақ Орданың ханы Сасы – Бұқа жерленген. Астаналықорталық рӛлін Сауран кейінгі кезде де сақтап келген. XV ғасырдың 80-жылдары қаланы алғашқы қазақ хандарының бірі Жәнібектің ұлы Иренші сұлтан билеген. XVI ғасырдағы СаурандыРузбихан толық сипатталған.
Байпақов К., Нұржанов А. Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық
Қазақстан. – А., 1992, 82–83-б
№2 мәтін
Aрхеологиялық зерттеулерге қарағанда, VI–IX ғасырларда Қазақстанның оңтүстік және Жетісудың оңтүстік-батыс аймақтарында қалалық мәдениетдамыған. Қытай жылнамаларында Испиджаб қаласының аты кезігеді. Бұл қала Махмұд Қашғаридің жазуына қарағанда Сайрам деп аталған. Қала казіргі кезде де Сайрам деп аталады.Қала маңындағы қыстақтарда диқандар тіршілік еткен...Қалалар және олардың аймағындағы қыстақтар далада аудандардағы жартылай кӛшпелі мал ӛсірушілермен тікелей байланыста болған. Осы кезде (VI–IX ғ.ғ.) жоғарыда аталған аймақтар әлеуметтік-экономикалық ӛзгерістерге бет бұрады. Екіншіден, қала тұрғындарымен дала тұрғындарының арасында экономикалық байланыс дамиды.
C. Жолдасбайұлы. Ежелгі және ортағасырдағы қазақ елінің тарихы.– Алматы, «Кітап»
баспасы, 2010. 178–184-беттер
№2 мәтін бойынша ортағасырлық Сайрам қаласы орналасқан аймағын анықтаңыз
Mәнмәтін бойынша ортағасырларда Сауран қаласының гүлдену себебі
№1 мәтін бойынша Сауран қаласының орналасқан аумағын анықтаңыз
Mәнмәтін бойынша хронологиялық ретін анықтаңыз: 1. Сауранды Рузбихан толық сипаттаған 2. Жошы ұрпағы билігі кезінде Сауран Ақ Орданың астанасы болған 3. Қала туралы бірінші деректер белгілі болды
Mәнмәтін бойынша дұрыс дәйектерді анықтаңыз: I. - Орта ғасырлық қала маңындағы қыстақтарда диқандар тіршілік етпеген; II. -XII ғасырда өмір сүрген белгілі араб тарихшысы Макдиси Сауран қаласын сипаттаған; III. - Махмұд Қашғари Сайрам қаласы туралы жазған.
1756жылдың жаз айында екі топқа бӛлінген қытай әскерлері қазақ даласына басып кірді. Алғашқы шайқас 1756 жылдың мамырында Шаған Оба аумағындаболды. Шайқаста қазақтаржеңіліп, батысқа қарай шегінді. Қарқаралы тауларындағы Жарлы ӛзенінің жағасына күш топтастырған қазақ әскері тағы да жеңіліскеұшырайды. Нұра ӛзенініңжағасында Қожаберген батыр мен Әмірсананың біріккен қолы да қытайларды тоқтатаалмады. Осындай жағдайдаБаянауыл тауларына әскер жинаған Абылай Бӛгенбайды қолбасшы етіп, қытайға қарсы шайқасқа аттанды. Баянауылдың батысындағы Шідерті ӛзенініңбас жағында Цин әскерлері зор шығынға ұшырайды.Осы оқиғадан кейін бұл жер Шүршітқырылған деп аталып кетті.
Oсыжылдың қазан айында Нияз таулары маңындаБӛгенбай батырдың жасағы қытайлықтармен тағы да шайқасты.Қытайлықтардың «қазақтарды жылдам талқандаймыз» деген жоспары іске аспай, қазақ жерінен кейін шегініп кетті.
1757 жылдың жазында қытай әскері Тарбағатай таулары арқылы тағы да қазақ жеріне басып кірді. Олар біртіндепСемей бекінісі орналасқан Ертіс бойына дейін жетті. Абылай, Әбілпайыз сұлтандар қытайлықтармен келіссӛз жүргізіп, Цин империясымен бейбіт байланыс жасауға мүдделі екендіктерін білдірді.Қытайдың әскери басшылығымұны мақұлдап, Пекингеқазақ елшілерін жіберудіұсынды.
1757жылдың қыркүйегінде Қытайғақазақ елшілері аттанды.Қазақтар Тарбағатайды қазақ қонысы ретіндемойындауын талап етті. Келісім дипломатиялық дәстүрді сақтай отырып жасалғандықтан, екі елдің арасындағы келісім ретінде тарихта қалды.
Aбылай патша ӛкіметімен де, Қытаймен де бейбіт қатынастарды сақтауға күш салды. Ол ӛзінің бодандықты мойындайтынын мәлімдегенімен, іс жүзінде екі империяға да бағына қоймаған. Бұл–қазақ елін күшті жаулардан сақтау үшін Абылайдың қолданған саясаты еді.
Қытайлықтардың «қазақтарды жылдам талқандаймыз» деген жоспарының іске асуына тосқауыл қойған жасақ басшысы
Aягӛз маңы, Ертіс бойы, Жарлы ӛзені, Шідерті ӛзені, Шаған Оба аумағында ӛткен шайқастарда Қытайдың кӛздегені
Mәнмәтіндегі оқиғаның болған ғасырын анықтаңыз
Mәнмәтін бойынша дұрыс дәйекті анықтаңыз: I. - Шідерті өзенінің бас жағында Цин әскерлері зор жеңіске жетті, II. - Қазақтар Тарбағатайды қазақ қонысы ретінде мойындауын талап етті, III. - Қытай және Қазақ елдерінің арасында дипломатиялық келісім жасалды, IV. - 1761 жылдың жазында жоңғар әскері Тарбағатай таулары арқылы тағы да қазақ жеріне басып кірді, V. - Қожаберген батыр мен Әмірсананың біріккен қолы да Қытай әскерінің шабуылына тосқауыл қойды
Iс жүзінде екі империяға бағынғанымен, олардың билігін мойындамаған тұлға
